Giáo án: Tổng kết phần văn học (tiếp theo) - Ngữ Văn lớp 9

Hoạt động 1. Hướng dẫn học sinh nhận định chung về nền văn học Việt Nam

- Trên cơ sở học sinh đã chuẩn bị ở nhà

- Học sinh nêu rõ yêu cẫu của 4 câu hỏi và trả lời được theo sự chuẩn bị của mình.

*Giáo viên kiểm tra việc trả lời câu hỏi, việc thống kê của học sinh ở câu 1 (Trang 181)

Phần A: Nhìn chung về nền văn học Việt Nam.

* Nền Văn học Việt Nam ra đời, tồn tại phát triển cùng với sự vận động của lịch sử dân tộc; phản ánh tâm hồn tư tưởng, tính cách của con người Việt Nam.

- Phong phú về số lượng tác phẩm, đa dạng về thể loại.

Hỏi: Nhìn vào bảng thống kê đã chuẩn bị văn học Việt Nam được tạo thành từ những bộ phận nào? (Văn học dân gian và Văn học Viết)

Hỏi: Cho ví dụ từ những tác phẩm mà em đã học?

*Giáo viên yêu cầu đọc sách giáo khoa trang 187 và chốt lại được những ý chính.

Hỏi: Văn học dân gian được hình thành và phát triển như thế nào?

Hỏi: Là tiếng nói cuả ai? được lưu truyền như thế nào?

Hỏi: Vai trò của văn học dân gian?

Hỏi: Thể loại của văn học dân gian?

Hỏi: Kể tên các tác phẩm văn học dân gian (theo thể loại) mà em đã được học?

1) Các bộ phận hợp thành nền văn học Việt Nam.

Văn học Việt Nam được tạo thành từ hai bộ phận lớn: Văn học dân gian, Văn học viết.

a) Văn học dân gian:

- Được hình thành từ thời xa xưa và tiếp tục được bổ sung phát triển trong các thời kỳ lịch sử tiếp theo; nằm trong tổng thể văn hoá dân gian

- Là sản phẩm của nhân dân được lưu truyền bằng miệng.

- Có vai trò nuôi dưỡng tâm hồn trí tuệ của nhân dân là kho tàng cho văn học viết khai thác, phát triển.

- Tiếp tục phát triển trong suốt thời kì trung đại khi văn học viết đã ra đời.

- Về thể loại: Phong phú.

Hỏi: Học sinh đọc mục 2 trang 188?

Hỏi: Văn học viết (Văn học trung đại) được phân chia thời gian như thế nào?

Hỏi: Các tác phẩm văn học được viết bằng chữ Hán?

(Ví dụ: Thơ chữ Hán của Nguyễn Trãi)

(Ví dụ: Nam Quốc Sơn Hà)

Hỏi: Nhận xét của em về các Tác phẩm văn học chữ Hán, chữ Nôm trong văn học viết?

- Cho ví dụ các tác phẩm cụ thể?

b) Văn học viết (Văn học trung đại)

- Xuất hiện từ Thế kỉ X – hết Thế kỉ XIX

- Bao gồm: Văn học chữ Hán, Văn học chữ Nôm, Văn học chữ quốc ngữ.

+ Ví dụ: Nam quốc Sơn Hà (chữ Hán)

+ Ví dụ: Truyện Kiều (Nguyễn Du), thơ Hồ Xuân Hương (chữ Nôm).

- Các tác phẩm văn học chữ Hán: chan chứa tinh thần dân tộc, cốt cách của người Văn học.

- Các tác phẩm chữ Nôm: Phát triển phong phú kết tinh thành quả nghệ thuật và giá trị tư tưởng.

- Các tác phẩm chữ quốc ngữ xuất hiện từ cuối Thế kỉ XIX.

Học sinh đọc mục II trang 189?

Hỏi: Văn học Việt Nam được chia mấy thời kỳ lớn (3 thời kì)? cụ thể về thời gian và nội dung phản ánh?

- Lấy ví dụ cụ thể các tác phẩm?

*Giáo viên: Hướng dẫn

+ Thời kì 1: Các tác phẩm văn học trung đại:

+ Thời kì 2: Văn thơ yêu nước và Cách mạng; văn học 30/45?

+ Thời kì 3: Văn học hiện đại chống Pháp, chống Mỹ, xây dựng đất nước và sau 1975?

2) Tiến trình lịch sử văn học Việt Nam

- Văn học Việt Nam phát triển trong sự gắn bó mật thiết với lịch sử dân tộc.

- Văn học Việt Nam (chủ yếu nói về Văn học viết viết)

Trải qua 3 thời kì lớn:

+ Từ đầu Thế kỉ X → Cuối thế kỉ XIX

+ Từ Thế kỉ XX → 1945

+ Từ sau Cách mạng Tháng 8/1945 → nay.

Thời kì thứ ba chia làm 2 giai đoạn

+ Giai đoạn 1945 → 1975

+ Từ sau 1975 → nay.

Hỏi: Học sinh đọc mục III trang 191 sách giáo khoa.

Hỏi: Về nội dung qua các Tác phẩm Văn học Việt Nam đã phản ánh lên nội dung lớn là gì? Ví dụ cụ thể qua các tác phẩm?

*Giáo viên hướng dẫn: Lấy ví dụ qua những thời kỳ, giai đoạn Văn Học những tác phẩm tiêu biểu?

Hỏi: Về nghệ thuật có gì đặc sắc?

+ Lưu ý: Về vẻ đẹp giản dị, tinh tế qua cách thể hiện?

+ Tên cụ thể cảu các tác phẩm?

(Bảng phụ các tác phẩm cụ thể ở các thời kì văn học) Các tác phẩm tiêu biểu.

III. Mấy nét đặc săc nổi bật của văn học Việt Nam

1) Về nội dung

- Tinh thần yêu nước, ý thức cộng đồng là một nội dung tư tưởng đậm nét, xuyên suốt.

- Tinh thần nhân đạo.

- Sức sống bền bỉ và tinh thần lạc quan.

2) Về nghệ thuật:

- Các tác phẩm văn học không phải là hướng tới sự bề thế đồ sộ phi thường mà là vẻ đẹp tinh tế, hài hoà, giản dị, vẻ đẹp ở ngôn từ trong thơ và văn xuôi.

- Thơ Nôm kết tinh cao nhất là Truyện Kiều.

- Văn xuôi truyện ngắn phong phú và đặc sắc hơn.

Hoạt động 2. Hướng dẫn học sinh nhận định chung về nền văn học Việt Nam

Học sinh cho ví dụ: Tác phẩm văn học là một truyện ngắn; là một bài thơ, là một vở kịch trong phần Văn học hiện đại đã học ở lớp 9?

Hỏi: Thế nào là thể loại văn học?

Hỏi: Sáng tác văn học có những loại nào? (3 loại)

Hỏi: Ngoài ra còn có loại nào khác?

Hỏi: Ví dụ loại rộng hơn thể qua việc minh hoạ các tác phẩm? (Ví dụ: Loại trữ tình, có nhiều thể đó là thơ, tuỳ bút,.. )

Phần B: Sơ lược về một số thể loại văn học:

* Thể loại văn học là: Là sự thống nhất giữa một loại nội dung với một loại hình thức văn bản và phương thức chiếm lĩnh đời sống.

* Sáng tác văn học thuộc ba loại: Tự sự, trữ tình và kịch. Ngoài ra còn có loại nghị luận, chủ yếu sử dụng phương thức lập luận.

* Loại rộng hơn thể, loại bao gồm nhiều thể:

Hỏi: Văn học dân gian bao gồm những thể loại nào? Nêu định nghĩa?

Hỏi: Cho ví dụ cụ thể các văn bản đã học?

Hỏi: Giá trị của văn học dân gian như thế nào?

1) Một số thể loại văn học dân gian:

- Tự sự dân gian: gồm các truyện thần thoại, cổ tích.

- Trữ tình dân gian: Ca dao, dân ca

- Chèo và Tuồng.

Ngoài ra tục ngữ coi là một dạng đặc biệt của nghị luận.

* Giáo viên giới thiệu: Nguồn gốc và sự phân loại các thể thơ Trung đại.

- Ví dụ về thể cổ phong?

Hỏi: Nêu nhận xét đặc điểm của thể cổ phong?

- Ví dụ về thể Đường luật?

(Ví dụ các dạng: Tứ tuyệt, Thất Ngôn Bát Cú)

* Học sinh đọc thể thơ Đường luật trang 169 sách giáo khoa.

Hỏi: Trong thơ Đường luật (Thất Ngôn Bát Cú) Những quy định về vần, thanh, luật, niệm, đối, và kết cấu như thế nào?

Hỏi: Các thể thơ nguồn gốc dân gian bao gồm?

Hỏi: Đặc điểm của các thể thơ đó?

- Cho ví dụ minh hoạ?

2) Một số thể loại văn học trung đại

a) Các thể thơ:

* Các thể thơ có nguồn gốc thơ ca Trung Quốc

- Có 2 loại chính: Cổ Phong và thể Đường Luật

+ Thể cổ phong: Không cần tuân theo vần, hiên, luật, chữ, số câu trong bài thơ.

Ví dụ: Côn Sơn ca (Nguyễn Trãi)

Chinh Phụ Ngâm (Viết bằng chữ Hán của Đặng Trần Côn).

+ Thể Đường Luật: Quy định khá chặt chẽ về thanh, đối, số câu, số chữ, cấu trúc thể hiện nhiều dạng

Ví dụ: Qua Đèo Ngang (Bà Huyện Thanh Quan), Bạn Đến Chơi Nhà (Nguyễn Khuyến)

* Các thể thơ có nguồn gốc dân gian

- Thể thơ lục bát để sáng tác truyện thơ Nôm Ví dụ: Truyện Kiều – Nguyễn Du.

- Thể song thất lục bát

Ví dụ: Chinh Phụ Ngâm - Đoàn Thị Điểm.

Hỏi: Ví dụ các truyện, kí trong văn học trung đại.

Hỏi: Phản ánh lên những nội dung gì?

Hỏi: Nghệ thuật diễn đạt như thế nào?

Hỏi: Truyện thơ Nôm viết ở thể thơ gì?

Hỏi: Được chia làm mấy loại?

Hỏi: Cho ví dụ cụ thể?

b) Các thể truyện, kí

- Ví dụ: “Truyền kì mạn lục” – Nguyễn Dữ.

“Thượng Kinh Kí Sự”- Lê Hữu Trác...

- Kể về các nhân vật lịch sử, các anh hùng, về phụ nữ; có truyện còn mang yếu tố kì ảo tưởng tượng.

c) Truyện thơ Nôm

- Viết chủ yếu là thơ lục bát; có cốt truyện nhân vật... giàu chất trữ tình.

- Truyện thơ nôm: Bình dân (khuyết danh); bác học đỉnh cao là kiệt tác truyện Kiều của Nguyễn Du.

d) Một số thể văn nghị luận:

- Các dạng thể: Chiếu, biểu, hịch, cáo; có sự kết hợp giữa tư tưởng lí lẽ với tình cảm, cảm xúc, lập luận chặt chẽ với hình ảnh phong phú; ngôn ngữ biểu cảm.

- Khái niệm về các dạng thể đó.

- Ví dụ: Chiếu Dời Đô (Lí Công Uẩn)

Hịch Tướng Sĩ (Trần Quốc Tuấn)

Bình Ngô Đại Cáo (Nguyễn Trãi)

Hỏi: Các dạng thể văn nghị luận? cho vị dụ?

Hỏi: Đặc điểm chủ yếu là gì?

Hỏi: Ví dụ cụ thể ở cac tác phẩm văn nghị luận này?

* Các ngữ liệu (bảng phụ các tác phẩm: Chiếu, hịch, cáo)

- Đọc mục III trang 199

Hỏi: Các thể loại của văn học hiện đại bao gồm?

Hỏi: Đặc điểm của thể truyện? thể tuỳ bút? Thể thơ?

Hỏi: Sự đổi mới của thơ hiện đại là gì?

Hỏi: Cho ví dụ những tác phẩm tiêu biểu về văn học hiện đại.

* Bảng phụ ghi các Tác phẩm tiêu biểu sắp xếp theo thể loại.

3) Một số thể loại văn học hiện đại

- Thể truyện (truyện ngắn, tiểu thuyết) được phát triển.

- Thể tuỳ bút in đậm dấu ấn của chủ thể sáng tác giàu biểu cảm.

- Thơ hiện đại, tính từ thơ mới (1932 - 1945) có nhiều dạng thể; thơ tự do xuất hiện và phát triển có nhiều thành công.

⇒ Thơ hiện đại không chỉ đem lại những cái mới về nội dung tư tưởng cảm xúc mà còn đổi mới về sáng tạo hình ảnh, cấu trúc câu thơ, ngôn ngữ thơ.