Giáo án: Sang thu - Ngữ Văn lớp 9

Hoạt động 1. Hướng dẫn học sinh đọc và tìm hiểu chú thích:

- Giáo viên hướng dẫn đọc và đọc mẫu, gọi học sinh đọc.

- Đọc chú thích (*) và nêu những nét chính về tác giả?

I. Đọc và tìm hiểu chú thích:

1. Đọc:

2. Chú thích:

a. Tác giả: Hữu Thỉnh

- Sinh năm: 1942

- Quê: Tam Dương - Vĩnh Phúc.

- Năm 1963 ông nhập ngũ và bắt đầu sáng tác thơ.

- Ông tham gia ban chấp hành hội nhà văn khóa III, IV, V.

- Từ năm 2000 là Tổng thư kí Hội Nhà văn Việt Nam.

Hỏi: Em biết gì về bài thơ “Sang thu” của nhà thơ Hữu Thỉnh?

b. Tác phẩm:

- Bài thơ “Sang thu” là một trong những bài thơ hay của nhà thơ, được rút từ tập thơ “ Từ chiến hào về thành phố”.

Hoạt động 2. Hướng dẫn học sinh đọc hiểu văn bản:

Hỏi: Bài thơ được làm theo thể thơ nào?

Hỏi: Phân chia bố cục hợp lí theo mạch cảm xúc của bài thơ?

II. Đọc - hiểu văn bản:

1. Thể thơ:

- Thơ năm chữ

- Phương thức biểu đạt: Biểu cảm, tự sự và miêu tả.

2. Bố cục: gồm 2 phần

- Khổ 1, khổ cuối: Sự biến đổi của đất trời sang thu.

- Khổ 2: Cảm nhận của nhà thơ về những biến chuyển về không gian lúc sang thu.

Hỏi: Qua cảm nhận của tác giả từ cuối hạ sang đầu thu, thiên nhiên đất trời có những biến đổi gì? Những hình ảnh thơ nào nói lên điều đó?

3. Phân tích:

a. Dấu hiệu giao mùa từ hạ sang thu:

- Hương ổi lan tỏa vào không gian.

- Những cơn gió mùa hè đã chuyển sang man mác se lạnh.

- Sương giăng mắc nhẹ nhàng, chuyển động chầm chậm nơi đường thôn ngõ xóm.

- Nước trên sông không còn đục ngầu và cuồn cuộn chảy mà trôi lờ lững.

- Những cánh chim bắt đầu vội vã ở những buổi hoàng hôn.

- Nắng cuối hạ còn sáng rực vàng, nhưng đã nhạt dần và cũng ít đi những cơn mưa rào ào ạt bất ngờ.

- Bớt đi những tiếng sấm bất ngờ rền vang làm lay động những hàng cây cổ thụ.

Hỏi: Em cảm nhận như thế nào về dấu hiệu mùa thu thiên nhiên đất trời mà nhà thơ miêu tả?

Hỏi: Dấu hiệu mùa thu mà tác giả miêu tả trong bài thơ là đặc trưng của mùa thu ở vùng nào?

→ Mọi hiện tượng đó của đất trời khi chuyển từ hạ sang thu đều rất quen thuộc, gần gũi, ai cũng đều biết, đều quen. Nhưng qua miêu tả của nhà thơ giúp ta cảm nhận được đầy đủ vẻ đep êm đềm, thanh bình của nó.

⇒ Dấu hiệu mùa thu rất riêng của vùng đồng bằng, trung du Bắc Bộ.

Hỏi: Những từ ngữ nào thể hiện sự cảm nhận tinh tế của nhà thơ về sự giao mùa ấy?

b. Cảm nhận của nhà thơ trước cảnh giao mùa:

- Bỗng: Cảm xúc ngạc nhiên, bâng khuâng.

- Phả vào: hương thơm bốc mạnh tỏa ra thành luồng, chứ không thoang thoảng. => Nhà thơ vừa thấy hương ổi, vừa cảm nhận được cái se lạnh của cơn gió đầu thu.

- Chùng chình: biện pháp nhân hóa, có ý vừa nhởn nhơ, chậm chạp vương vất bên ngõ xóm đường làng.

- Hình như: Mùa thu về chưa thật rõ ràng, thu về đột ngột nhưng thật nhẹ nhàng làm cho thi sĩ chưa dám tin, chưa dám chắc.

→ Cảm giác “hình như” làm tăng thêm vẻ khói sương lơ đãng lúc thu sang.

- Dềnh dàng: chậm chạp, rề rà, không vội vàng gì → cảm nhận bằng mắt → êm đềm, tĩnh lặng.

- Đám mây vắt nửa mình sang thu → nắng vẫn trải vàng nhưng đã nhạt dần.

Hỏi: Em có nhận xét về sự cảm nhận của tác giả?

→ Hữu Thỉnh cảm nhận thu về bằng nhiều yếu tố, bằng nhiều giác quan (khứu giác, thị giác, xúc giác, thính giác) và sự rung động tinh tế của trái tim yêu thiên nhiên.

Hỏi: Phân tích ý nghĩa của 2 dòng thơ cuối?

- Sấm cũng bớt bất ngờ

Trên hàng cây đứng tuổi.

+ Nghĩa thực: tả về hiện tượng sấm và hàng cây lúc thu sang.

+ Nghĩa ẩn dụ: sấm- những vang động bất thường của ngoại cảnh, của cuộc đời -> đã bớt đi sự bất ngờ đối với những người từng trải - hàng cây. Đây là sự suy ngẫm của tác giả về nhân sinh, về quy luật của cuộc sống, nhân lúc nói về cảnh thiên nhiên, đất trời sang thu.

Hoạt động 3. Hướng dẫn học sinh tổng kết:

Hỏi: Nêu những nét đặc sắc về nội dung và nghệ thuật của đoạn thơ?

III. Tổng kết:

1. Nội dung: Đất trời từ cuối hạ sang thu có những biến chuyển nhẹ nhàng mà rõ rệt. Nhà thơ đã cảm nhận hình ảnh mùa thu bằng sự cảm nhận tinh tế, qua những hình ảnh giàu sức biểu cảm.

2. Nghệ thuật: Thể thơ 5 chữ, bài thơ giàu hình ảnh, các biện pháp nhân hóa, ẩn dụ.