Giáo án: Lặng lẽ Sa Pa (Tiết 2) - Ngữ Văn lớp 9

Hoạt động 1. Hướng dẫn học sinh đọc - hiểu văn bản (tiếp)

Hỏi: Nhân vật anh thanh niên có xuất hiện từ đầu văn bản không, xuất hiện trong hoàn cảnh nào?

4) Phân tích:

a. Nhân vật anh thanh niên:

- Không xuất hiện từ đầu truyện.

- Anh thanh niên hiện ra trong cuộc gặp gỡ giữa các nhân vật khác với anh khi xe của họ dừng để nghỉ.

- Hiện ra trong giây lát, đủ đế các nhân vật khác ghi nhận một ấn tượng, một “ký hoạ chân dung” về anh rồi dường như lại khuất lấp vào trong mây mù bạt ngàn và cái lặng lẽ muôn thuở của núi cao Sa Pa

Hỏi: Nhận xét về cách miêu tả của tác giả đối với nhân vật này? Có dụng ý như thế nào?

⇒ Cách miêu tả của tác giả anh thanh niên được hiện lên qua sự nhìn nhận, suy nghĩ, đánh giá của các nhân vật khác.

Hỏi: Cho biết hoàn cảnh sống và làm việc của nhân vật anh thanh niên.

Hỏi: Em có nhận xét gì về công việc của nhân vật? Tính chất công việc?

* Hoàn cảnh sống và làm việc:

- Sống và làm việc một mình trên đỉnh núi cao, quanh năm suốt tháng giữa cỏ cây và mây mù lạnh lẽo

- Công việc khí tượng kiêm vật lí địa cầu: “đo gió, đo mưa, đo nắng, tính mây, đo chấn động mặt đất, dựa vào việc báo trước thời tiết hàng ngày, phục vụ sản xuất, phục vụ chiến đấu” -> đòi hỏi phải tỉ mỉ, chính xác, có tinh thần trách nhiệm cao.

- Cái gian khổ nhất là phải vượt qua được sự cô đơn vắng vẻ 1 mình trên đỉnh núi cao không 1 bóng người=> => Hoàn cảnh sống và công việc thật đặc biệt thèm người quá kiếm kế dừng xe lại, "dùng gỗ ngáng đường"

Hỏi: Em có suy nghĩ gì về hoàn cảnh sống và làm việc của anh thanh niên?.

Hỏi: Anh thanh niên đã có suy gì về công việc của mình?.

Hỏi: Em nhận xét như thế nào về suy nghĩ ấy của anh thanh niên?

Hỏi: Cách tổ chức, sắp xếp công việc của anh thanh niên ra sao để cuộc sống không buồn tẻ?

Hỏi: Trong cuộc trò chuyện giữa anh thanh niên với các nhân vật khác, em thấy nhân vật này còn bộc lộ những nét tính cách và phẩm chất gì nữa?

Hỏi: Nhận xét chung về nhân vật anh thanh niên?

* Những suy nghĩ của nhân vật về công việc.

- Anh ý thức được công việc của mình, anh có lòng yêu nghề, thấy được công việc lặng thầm ấy là rất hữu ích cho cuộc sống, cho mọi người.

- Có suy nghĩ thật đúng và sâu sắc về công việc đối với cuộc sống con người “ khi ta làm việc, ta với công việc là đôi, sao gọi là một mình được… cất nó đi, cháu buồn đến chết mất”

- Còn có sách làm bạn để cuộc sống không cô đơn, buồn tẻ.

- Tổ chức, sắp xếp cuộc sống khoa học ngăn nắp: căn nhà giản dị, đồ đạc sơ sài cuộc đời riêng của anh thu gọn lại 1 góc trái gian với 1 chiếc giường con, 1 chiếc bàn học, 1 giá sách”

- Anh thanh niên có nhiều nét tính cách và phẩm chất đáng mến: cởi mở, chân thành, quý trọng tình cảm của mọi người, luôn khao khát được gặp gỡ và trò chuyện với mọi người, khiêm tốn, thành thực.

⇒ Dù chỉ xuất hiện trong một khoảnh khắc, tình tiết diễn biến cuộc gặp gỡ ngắn ngủi nhưng tác giả đã phác hoạ được chân dung nhân vật chính với những nét đẹp về tinh thần, tình cảm và cách sống, những suy nghĩ về cuộc sống về ý nghĩa công việc thật đúng đắn sâu sắc, cảm động.

Hỏi: Nêu vai trò của nhân vật ông hoạ sĩ trong tác phẩm?

Hỏi: Tình cảm thái độ của ông hoạ sĩ đối với anh thanh niên bộc lộ được quan điểm về con người và nghệ thuật ở những chi tiết nào?

b. Nhân vật ông hoạ sĩ và các nhân vật khác

* Nhân vật ông hoạ sĩ

- Hầu như người kể chuyện đã nhập vào cái nhìn và suy nghĩ của mình vào nhân vật ông hoạ sĩ để quan sát miêu tả cảnh thiên nhiên đến nhân vật chính của chuyện: anh thanh niên.

- Ngay từ phút đầu gặp anh thanh niên, bằng sự từng trải nghề nghiệp và niềm khao khát của người nghệ sĩ đi tìm đối tượng nghệ thuật, ông đã xúc động bối rối: “ Vì hoạ sĩ bắt gặp một điều thật ra ông vẫn ước ao được biết, ôi, một nét thôi cũng đủ khẳng định một tâm hồn, khêu gợi một ý sáng tác, một nét đủ là giá trị một chuyến đi dài. ”

- Ông hoạ sĩ muốn ghi lại hình ảnh anh thanh niên bằng nét bút kí hoạ, “người con trai ấy đáng yêu thật, nhưng làm cho ông nhọc quá. Với những điều làm cho người ta nghĩ suy về anh. Và về những điều anh nghĩ suy trong cái vắng vẻ vòi vọi hai nghìn sáu trăm mét trên mặt biển, cuồn cuộn tuôn ra khi gặp người. ”

- Ông còn có những xúc cảm về anh thanh niên và những điều khác nữa được khêu gợi từ câu chuyện của anh thanh niên làm cho chân dung nhân vật chính thêm sáng đẹp

Hỏi: Nhân vật cô kĩ sư hiện lên trong truyện như thế nào?

* Các nhân vật khác

- Nhân vật cô kĩ sư: cuộc gặp gỡ bất ngờ với anh thanh niên khiến cô thấy “bàng hoàng”, “ cô hiểu thêm cuộc sống một mình dũng cảm tuyệt đẹp của người thanh niên, về cái thế giới những con người như anh mà anh kể, và về con đường cô đang đi tới”.

Đó là sự bừng dậy của những tình cảm lớn lao, cao đẹp khi người ta gặp được những ánh sáng đẹp đẽ toả ra từ cuộc sống, từ tâm hồn người khác.

Hỏi: Nhân vật bác lái xe có vai trò gì trong truyện?.

Hỏi: Các nhân vật xung quang có vai trò như thế nào trong việc xây dựng hình tượng người thanh niên?

Hỏi: Truyện còn có những nhân vật gián tiếp nào khác? họ là những người như thế nào có vai trò gì trong việc thể hiện chủ đề tác phẩm?

- Nhân vật bác lái xe: Qua lời kể của nhân vật này, ông hoạ sĩ, cô gái, người đọc được kích thích sự chú ý, đón chờ sự xuất hiện của anh thanh niên, cũng qua đó ta còn biết được những nét sơ lược về nhân vật người thanh niên.

* Thông qua những cảm xúc, suy nghĩ cùng thái độ cảm mến của các nhân vật phụ, hình ảnh anh thanh niên hiện ra càng thêm rõ nét và đẹp hơn.

- Ngoài ra trong tác phẩm còn có những nhân vật không xuất hiện trực tiếp mà chỉ được giới thiệu qua lời của nhân vật khác nhưng cũng góp phần thể hiện chủ đề của tác phẩm (Ông kĩ sư ở vườn rau, anh cán bộ nghiên cứu sét)

2. Hoạt động 2. Hướng dẫn học sinh tổng kết:

Hỏi: Nêu cảm nhận của em về nghệ thuật truyện ngắn “Lặng lẽ sa pa”

Hỏi: Cảm nhận về nội dung?

- Yêu cầu học sinh đọc ghi nhớ Sách giáo khoa/ trang 189

III. Tổng kết:

1. Nghệ thuật

- Câu chuyện đậm chất trữ tình

- Tình huống hợp lý

- Cách kể chuyện tự nhiên, kết hợp giữa tự sự, trữ tình với bình luận.

- Nghệ thuật quy chiếu tầng bậc.

2. Nội dung: (Sách giáo khoa)

* Ghi nhớ Sách giáo khoa/ trang 189