Giáo án: Tiếng nói của văn nghệ (Tiết 1) - Ngữ Văn lớp 9

Hoạt động 1. Hướng dẫn học sinh đọc và tìm hiểu chú thích.

- Giáo viên hướng dẫn học sinh đọc.

- Yêu cầu đọc to, rõ, chính xác, diễn cảm.

- Giáo viên đọc mẫu - học sinh đọc.

- Giáo viên nhận xét học sinh đọc.

Hỏi: Dựa vào phần chú thích (*) Sách giáo khoa, hãy giới thiệu những nét chính về tác giả.

I. Đọc và tìm hiểu chú thích.

1. Đọc văn bản:

2. Chú thích:

a. Tác giả: Nguyễn Đình Thi (1924-2003)

- Quê ở Hà Nội

- Hoạt động văn nghệ khá đa dạng: làm thơ, viết văn, soạn kịch, sáng tác nhạc, viết lý luận phê bình…

- Năm 1996 Ông được Nhà nước tặng giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học nghệ thuật.

Hỏi: Em hãy cho biết hoàn cảnh ra đời của văn bản.

- Lưu ý các chú thích 1,2,3,4,6,11.

b. Tác phẩm: Hoàn cảnh ra đời của tiểu luận “Tiếng nói của văn nghệ”.

- Viết năm 1948 - Trong thời kỳ chúng ta đang xây dựng một nền văn học nghệ thuật mới đậm đà tính dân tộc đại chúng, gắn bó với cuộc kháng chiến vĩ đại của nhân dân: Kháng chiến chống Pháp.

- In trong cuốn “Mấy vấn đề văn học” (Xuất bản năm 1956).

c. Chú thích (Sách giáo khoa)

Hoạt động 2. Hướng dẫn học sinh đọc - hiểu văn bản:

Hỏi: Xác định kiểu văn bản?

Hỏi: Hãy tóm tắt hệ thống luận điểm?

II. Đọc- hiểu văn bản:

1. Kiểu văn bản

- Kiểu văn bản nghị luận về một vấn đề văn nghệ.

2. Bố cục: Hệ thống luận điểm:

- Nội dung phản ánh thể hiện của văn nghệ: phản ánh thực tại khách quan đồng thời là những nhận thức mới mẻ, là tất cả tư tưởng, tình cảm cá nhân của người nghệ sĩ. Mỗi tác phẩm văn nghệ lớn là cách sống của tâm hồn từ đó làm thay đổi hẳn mắt ta nhìn, óc ta nghĩ.

- Tiếng nói của văn nghệ rất cần thiết đối với đời sống của con người, nhất là trong hoàn cảnh chiến đấu, sản xuất vô cùng gian khổ của dân tộc.

- Văn nghệ có khả năng cảm hoá, sức mạnh lôi cuốn của nó thật là kỳ diệu, bởi đó là tiếng nói của tình cảm, tác động tới mỗi con người qua những rung cảm sâu xa từ trái tim.

Hỏi: Em có nhận xét gì về hệ thống luận điểm của văn bản?

⇒ Các phần trong văn bản có sự liên kết chặt chẽ, mạch lạc, các luận điểm vừa giải thích cho nhau, vừa nối tiếp nhau một cách tự nhiên theo hướng càng lúc càng phân tích sâu sức mạnh đặc trưng của văn nghệ.

- Theo dõi văn bản: Phần 1 (Từ đầu đến Nguyễn Du hay L. Tônx Tôi).

Hỏi: Nhắc lại luận điểm trong phần 1 của văn bản?

3. Phân tích:

a. Nội dung tiếng nói của văn nghệ:

* Luận điểm: Tác phẩm nghệ thuật lấy chất liệu ở thực tại đời sống khách quan nhưng không phải là sự sao chép giản đơn “sao chụp” nguyên xi thực tại ấy. Khi sáng tạo một tác phẩm, nghệ sĩ gởi vào đó một cách nhìn, một lời nhắn nhủ của riêng mình. Nội dung tác phẩm văn nghệ không chỉ là câu chuyện, là con người như ở ngoài đời mà còn mang tư tưởng tấm lòng của nghệ sĩ gửi gắm trong đó: “Tác phẩm nghệ thuật …góp vào đời sống xung quanh”

Hỏi: Luận điểm này đươc thể hiện trong những câu văn nào.

Hỏi: Để làm sáng tỏ luận điểm trên, tác giả đã đưa ra và phân tích những dẫn chứng nào?

- Tác giả đưa ra 2 dẫn chứng:

+ Hai câu thơ tả cảnh mùa xuân trong “truyện Kiều” với lời bình:

“Hai câu thơ làm chúng ta rung động với cái đẹp lạ thường mà tác giả đã miêu tả.... ”

“cảm thấy trong lòng ta có những sự sống tươi trẻ luôn luôn tái sinh ấy” → Đó chính là lời gửi, lời nhắn - một trong những nội dung của “truyện Kiều”.

+ Cái chết thảm khốc của An-na Ca rê- nhi - na (Trong tiểu thuyết cùng tên của L. Tônx tôi) làm cho người đọc “đầu óc bâng khuâng nặng những suy nghĩ trong lòng còn vương vấn những vui buồn không bao giờ quên được nữa → Đó chính là lời gửi, lời nhắn của L. Tônx tôi.

Hỏi: Em có nhận xét gì về cách lập luận của tác giả?

Hỏi: Em học tập được gì ở phương pháp lập luận của tác giả khi tạo lập văn bản nghị luận. Thảo luận (Lựa chọn dẫn chứng, lập luận chặt chẽ sẽ tạo lập được văn bản có sức thuyết phục với người đọc)

⇒ Tác giả lựa chọn đưa ra hai dẫn chứng tiêu biểu, dẫn ra từ hai tác phẩm nổi tiếng của hai tác giả vĩ đại của nền văn học dân tộc và thế giới cùng với những lời phân tích bình luận sâu sắc.

- Tiếp tục theo dõi phần (đoạn văn từ “Lời gửi của nghệ thuật đến một cách sống của tâm hồn”)

Hỏi: Theo tác giả, lời gửi (nhắn nhủ) của nghệ thuật, được thể hiện như thế nào?

*Lời gửi (nhắn nhủ) của nghệ thuật:

- Tác phẩm văn nghệ không cất lên những lời lí thuyết khô khan mà nó chứa đựng những say sưa, vui buồn, mộng mơ của người nghệ sĩ. Nó mang đến cho người tiếp nhận bao nhiêu rung động, bao ngỡ ngàng trước những điều tưởng chừng đã rất thân thuộc: “Lời gửi của nghệ thuật không những là một bài học luận lí hay một triết lý về đời người hay những lời khuyên xử thế hay một sự thực tâm lý hoặc xã hội”

Hỏi: Nêu câu văn thể hiện lời nhắn gửi của nghệ thuật?

Hỏi: Tác giả đã làm sáng tỏ vấn đề bằng dẫn chứng nào?

Hỏi: Bên cạnh những rung cảm của người nghệ sĩ, nội dung của văn nghệ còn được thể hiện như thế nào ở người tiếp nhận?

Hỏi: Như vậy nội dung thể hiện của văn nghệ là gì?

Hỏi: Tiểu luận: Nội dung của văn nghệ khác với nội dung của các bộ môn khoa học xã hội khác ở những điểm nào?

(Nhưng môn khoa học xã hôi: lịch sử, địa lí... khám phá miêu tả đúc kết bộ mặt của tự nhiên hay xã hội, các quy luật khách quan... )

→ Tác giả đưa ra 2 dẫn chứng (“Truyện Kiều”, tiểu thuyết “An-na Ca-rê-nhi-na”)

- Nội dung của văn nghệ còn là những dung cảm và nhận thức của người tiếp nhận. Nó sẽ được mở rộng, phát huy vô tận qua từng thế hệ người đọc, người xem.... ”Mỗi tác phẩm lớn như rọi vào ta một ánh sáng riêng, không bao giờ nhòa đi, ánh sáng ấy bây giờ biến thành của ta... ”

⇒ Như vậy: Nội dung của văn nghệ khác với các môn khoa học khác: xã hội, lịch sử, địa lí... Văn nghệ tập trung khám phá, thể hiện chiều sâu tính cách, số phận con người, thế giới bên trong của con người. Nội dung chủ yếu của văn nghệ là hiện thực cụ thể, sinh động, là đời sống tình cảm của con người qua cái nhìn tình cảm có tính cá nhân của nghệ sĩ.