Giáo án: Đồng chí - Ngữ Văn lớp 9

Hoạt động 1. Hướng dẫn học sinh đọc và tìm hiểu chú thích:

- Hướng dẫn học sinh đọc: chậm rãi, tình cảm, chú ý những câu thơ tự do, vần chân, câu thơ "Đồng chí" đọc với giọng lắng sâu, ngẫm nghĩ; câu thơ cuối cùng đọc với giọng ngân nga

- Nhịp 3/4; 4/4,2/5,3/5 → nhịp biến chuyển theo từng câu từng ý thơ.

- Giáo viên đọc mẫu → Học sinh đọc

I. Đọc và tìm hiểu chú thích

1. Đọc

Hỏi: Dựa vào phần chú thích sách giáo khoa, giới thiệu những nét chính về tác giả?

- Học sinh phát biểu - Giáo viên nhận xét, kết luận

2. chú thích:

a) Tác giả: Chính Hữu tên khai sinh là Trần Đình Đắc (1926- 2007) quê ở huyện Can Lộc – Hà Tĩnh.

- Từ một người lính trung đoàn thủ đô, ông trở thành nhà thơ quân đội. Thơ ông hầu như chỉ viết về người lính và 2 cuộc kháng chiến đặc biệt là những tình cảm cao đẹp của người lính.

- Tác phẩm chính: Tập thơ "Đầu súng trăng treo" (1966)

- Năm 2000, ông nhận giải thưởng Hồ Chí Minh về Văn học nghệ thuật

Hỏi: Bài thơ được ra đời trong hoàn cảnh nào?

b) Tác phẩm:

- Bài thơ được sáng tác vào đầu năm 1948 - sau khi tác giả cùng đồng đội tham gia chiến dịch Việt Bắc (thu-đông) năm 1947. Đây là bài thơ tiêu biểu viết về người lính cách mạng của văn học thời kì chống Pháp.

- Bài thơ được đồng chí Minh Quốc phổ nhạc.

Hỏi: Đồng chí và tri kỉ có nghĩa là gì?

c) Từ khó:

- Đồng chí: người cùng chí hướng, lí tưởng

- Tri kỉ: biết mình; đôi tri kỉ: đôi bạn thân thiết

Hoạt động 2. Hướng dẫn học sinh đọc - hiểu văn bản:

Hỏi: Bài thơ được sáng tác theo thể thơ gì? Nêu đặc điểm?

Hỏi: Bài thơ có sự kết hợp của nhiều phương thức biểu đạt. Đó là những phương thức nào? Phương thức nào là chủ yếu? Vì sao em xác định như thế?

II. Đọc hiểu văn bản

1. Thể loại - phương thức biểu đạt:

- Thể thơ: tự do các câu với số tiếng khác nhau, chủ yếu là vần chân, nhịp thơ không cố định, theo dòng mạch cảm xúc.

- Phương thức biểu đạt: Tự sự kết hợp với miêu tả và biểu cảm. Biểu cảm là pthức chủ yếu vì tập trung diễn tả cảm nghĩ của con người về tình đồng chí.

Hỏi: Bài thơ này có thể chia làm mấy đoạn? Nêu nội dung chính của từng đoạn trong bài thơ?

2. Bố cục: gồm 3 đoạn

+ 7 câu thơ đầu: những cơ sở để hình thành tình đồng chí.

+ 10 câu tiếp: những biểu hiện và sức mạnh của tình đồng chí

+ 3 câu còn lại: Chất thơ trong cuộc sông chiến đấu gian khổ của người lính

- 1 học sinh đọc 7 câu thơ đầu

Hỏi: Theo tác giả tình đồng chí (giữa tôi và anh) bắt nguồn dựa trên những cơ sở nào?

Hỏi: Họ có những đặc điểm gì chung về hoàn cảnh xuất thân? (Hình nước mặn đồng chua, đất cày lên sỏi đá nói lên điều gì về nguồn gốc xuất thân của anh và tôi? )

Hỏi: Biện pháp nghệ thuật mà tác giả sử dụng là gì? Nêu tác dụng?

→ Họ có sự tương đồng về hoàn cảnh xuất thân → chúng ta đều là những người nông dân nghèo mặc áo lính: quê anh là vùng đất chiêm chũng quanh năm chiêm khê mùa úng - làng tôi là vùng đất trung du bạc màu hoặc khô cằn sỏi đá)

3. Phân tích:

a. Những cơ sở để hình thành nên tình đồng chí:

- Sự tương đồng về hoàn cảnh xuất thân, cùng giai cấp: đều là người nông dân lao động nghèo khổ.

"Quê hương anh > < Làng tôi nghèo …

nước mặn đồng chua > < đất cày lên sỏi đá…"

→ Nghệ thuật: đối, thành ngữ

Hỏi: Tại sao từ mọi phương trời xa lạ, họ lại có được tình đồng chí?

- Có cùng chung nhiệm vụ, cùng chung lí tưởng. Tình đồng chí còn nảy sinh từ sự cùng chung nhiệm vụ sát cánh bên nhau trong chiến đấu:

"Tôi với anh đôi người xa lạ

…chẳng hẹn quen nhau,

Súng bên súng, đầu sát bên đầu

… đôi tri kỉ”

Hỏi: Nghệ thuật tác giả sử dụng? Tác dụng của nó?

- Giáo viên bình: họ vốn chẳng quen nhau nhưng lí tưởng chung của thời đại đã gắn kết họ lại với nhau trong hàng ngũ quân đội "súng" biểu tượng cho nhiệm vụ chiến đấu, "đầu" biểu tượng cho lí tưởng, suy nghĩ, Điệp Ngữ (súng, đầu, bên) tạo âm điệu khoẻ, chắc, nhấn mạnh sự gắn kết cùng chung lí tưởng, cùng chung nhiệm vụ.

→ hình ảnh thơ sóng đôi, điệp ngữ.

Hỏi: Em hiểu câu thơ "Đêm rét chung chăn thành đôi tri kỉ" nhưu thế nào?

- Giáo viên bình: cái khó khăn thiếu thốn hiện lên: đêm rét chăn không đủ đắp nên phải "chung chăn" nhưng chính sự "chung chăn" ấy, sự chia sẻ với nhau trong gian khổ ấy đã trở thành niềm vui, thắt chặt tình cảm của những người đồng đội để trở thành " đôi tri kỉ"

Hỏi: Từ các câu thơ trên, đến câu thơ thứ 7 tác giả viết: "Đồng chí! ", em thấy có đặc điểm gì đặc biệt ở đây? Tác dụng của câu thơ?

- Tình đồng chí, đồng đội nảy nở và trở nên bền chặt trong sự chia sẻ mọi gian lao thiếu thốn cũng như niềm vui trong cuộc sống.

"Đêm rét chung chăn thành đôi tri kỉ"

- Dòng thơ đặc biệt, 2 tiếng, 1 từ, dấu chấm than "Đồng chí! " ⇒ tạo nên 1 nốt nhấn như một phát hiện, 1 lời khẳng định, là quá trình tất yếu dẫn đến 1 tình cảm cao đẹp của tình đồng chí. Câu thơ được lấy làm nhan đề của bài, biểu hiện chủ đề, là linh hồn của bài thơ ⇒ Nó như bản lề nối liền 2 đoạn thơ khép mở 2 ý thơ: những cơ sở của tình đồng chí và những biểu hiện của tình đồng chí

1 học sinh đọc 10 câu thơ tiếp

Hỏi: Ba câu thơ đầu cho em biết tình đồng chí ở đây được biểu hiện như thế nào?

Hỏi: Em hiểu từ "mặc kệ" ở đây như thế nào?

- Giáo viên bình: Người lính đi chiến đấu để lại sau lưng những gì thương quý nhất của quê hương: ruộng nương, gian nhà, giếng nước, gốc đa. Từ "mặc kệ" cho thấy tư thế ra đi dứt khoát của người lính nhưng sâu xa trong lòng họ vẫn là nỗi nhớ quê hương da diết.

b. Những biểu hiện và sức mạnh của tình đồng chí:

- Tình đồng chí là sự cảm thông sâu xa những tâm tư nỗi lòng của nhau:

"Ruộng nương …mặc kệ… ra lính"

+ "Mặc kệ" thể hiện quyết tâm ra đi cứu nước tạm quên tình riêng gia đình

Hỏi: Năm câu tiếp theo tình đồng chí còn được biểu hiện như thế nào?

Hỏi: Nghệ thuật được sử dụng trong 5 câu thơ này là gì? Cho biết tác dụng?

Hỏi: Câu thơ "thương nhau tay nắm lấy bàn tay" gợi cho em suy nghĩ gì?

Hỏi: Qua các câu thơ trên hình ảnh anh bộ đội Cụ Hồ buổi đầu kháng chiến hiện lên như thế nào?

- Tình đồng chí là sự cảm thông với nhau lúc bệnh tật trong chiến đấu mà người lính mắc phải:

"Anh với tôi biết từng cơn ớn lạnh

Sốt run người vầng trán ướt mồ hôi"

- Tình đồng chí là chia sẻ cùng nhau những gian lao và thiếu thốn trong cuộc đời người lính,

"Áo anh ….. chân không giày"

Nghệ thuật: Sử dụng các câu thơ song đôi, đối ứng, tả thực. Cấu trúc ấy đã thể hiện sự gắn bó, sẻ chia của những người đồng đội

- Sự yêu thương nhau được thể hiện chân thành giản dị họ nắm tay để truyền cho nhau hơi ấm và sức mạnh của tình đồng chí hơi ấm ở bàn tay, ở tấm lòng đã chiến thắng cái lạnh ở "chân không giày" và thời tiết "buốt giá"

→ Sức mạnh của tình cảm keo sơn gắn bó sâu sắc giữa những người lính giúp họ vượt qua mọi khó khăn thiếu thốn và gian khổ.

* Chân dung anh bộ đội Cụ Hồ buổi đầu kháng chiến sống gian khổ, thiếu thốn nhưng tình đồng chí sưởi ấm lòng họ.

1 học sinh đọc đoạn kết bài thơ

Hỏi: Ba dòng thơ cuối cùng đã gợi lên 1 cảnh tượng như thế nào?

Hỏi: Trên cảnh "Rừng hoang sương muối" là những hình ảnh nào được gắn kết với nhau? Tác dụng của những hình ảnh này?

Hỏi: Nêu cảm nhận của em về hình ảnh thơ ở cuối văn bản "Đầu súng trăng treo"

- Giáo viên bình: "Súng" là biểu tượng cho chiến tranh, cho hiện thực khốc liệt. "Trăng" biểu tượng cho vẻ đẹp yên bình, mơ mộng và lãng mạn. Hai hình ảnh "súng"và "trăng" kết hợp tạo nên 1 biểu tượng đẹp về cuộc đời người lính: chiến sĩ và thi sĩ, thực tại và mơ mộng, chất chiến đấu và chất trữ tình…Vẻ đẹp của trăng cũng là vẻ đẹp cao cả thiêng liêng của tình đồng chí

c. Chất thơ trong cuộc sống chiến đấu gian khổ:

- Bức tranh đẹp về tình đồng chí, đồng đội của người lính, là biểu tượng đẹp về cuộc đời người chiến sĩ.

- Trên cảnh rừng hoang sương muối là 3 hình ảnh gắn kết: người lính, khẩu súng, vầng trăng.

⇒ Tạo nên sức mạnh của tình đồng đội giúp họ vượt lên những khắc nghiệt của thời tiết và mọi gian khổ thiếu thốn.

- "Đầu súng trăng treo"

"suốt đêm vầng trăng ở bầu trời cao xuống thấp dần và có lúc như treo lơ lửng ở trên đầu mũi súng"

(suy nghĩ của tác giả → hình ảnh được nhận ra từ những đêm hành quân, phục kích chờ giặc của tác giả. )

+ Súng và trăng, gần và xa, thực tại và mơ mộng, chất chiến đấu và chất trữ tình, chiến sĩ và thi sĩ.

→ Các mặt này bổ sung cho nhau, hài hoà với nhau của cuộc đời người lính cách mạng (biểu tượng của thơ kháng chiến: kết hợp chất hiện thực và cảm hứng lãng mạn)

Hoạt động 3. Hướng dẫn học sinh tổng kết:

Hỏi: Nhận xét về nghệ thuật của văn bản này?

Hỏi: Nêu nội dung chính của văn bản này?

- 1 học sinh đọc ghi nhớ

III. Tổng kết

1. Nghệ thuật:

- Thể thơ tự do, lời thơ giản dị, mộc mạc, cô đọng

- Các câu thơ song đôi, đối ứng tả thực

2 Nội dung: Bài thơ thể hiện hình tượng người lính cách mạng - thời kì kháng chiến chống Pháp, và sự gắn bó keo sơn của họ qua những chi tiết hình ảnh, ngôn ngữ giản dị.

* Ghi nhớ (Sách giáo khoa / Trang 131)