Giáo án: Cố hương (Tiết 1) - Ngữ Văn lớp 9

Hoạt động 1. Hướng dẫn học sinh đọc và tìm hiểu chú thích:

- Giáo viên hướng dẫn học sinh đọc bài. Giọng đọc châm, buồn, ngậm ngùi, giọng đọc ấp úng của nhân vật Nhuận Thổ, giọng chao chát của thím Hai Dương

Hỏi: Hãy tóm tắt ngắn gọn nội dung văn bản.

I. Đọc và tìm hiểu chú thích

1. Đọc - Tóm tắt:

Sau hai mươi năm xa quê, nhân vật "tôi" trở về thăm quê cũ. So với những ngày trước cảnh vật và con người thật tàn tạ, nghèo hèn. Mang nỗi buồn thương, nhân vật "tôi" rời cố hương ra đi với nguyện vọng cuộc sống làng quê mình sẽ được thay đổi.

Hỏi: Giới thiệu hình ảnh Lỗ Tấn và Tuyển tập truyện ngắn Lỗ Tấn.

Hỏi: Dựa vào phần giới thiệu ở sách giáo khoa, em hãy giới thiệu về tác giả Lỗ Tấn?

2. Tìm hiểu chú thích.

a) Tác giả:

- Lỗ Tấn (1881-1936) là nhà văn nổi danh của Trung Quốc, lúc nhỏ ông có tên là Chu Chương Thọ, tên chữ là Dự Tài, sau đổi tên là Chu Thụ Nhân quê ở phủ Thiệu Hưng Tỉnh Chiết Giang

- Lỗ Tấn sinh trưởng trong 1 gia đình quan lại sa sút, từ lúc còn trẻ ông đã quyết tâm đi tìm con đường lập thân mới

- Theo học nhiều ngành cuối cùng ông chuyển sang hoạt động văn học

- Ông có sự nghiệp sáng tác văn học đồ sộ và khá đa dạng: 17 tập tạp văn và 2 tập truyện ngắn xuất sắc nhất là "Gào thét" (1923) và "Bàng hoàng" (1926)

- Ông còn là nhà tư tưởng, nhà văn hoá lớn có nhiều công trình nghiên cứu

- Năm 1981 toàn thế giới đã kỉ niệm 100 năm ngày sinh Lỗ Tấn như 1 danh nhân văn hoá

Hỏi: Em hãy giới thiệu vài nét cơ bản về tác phẩm Cố hương?

- Giải thích từ khó sách giáo khoa

b) Tác phẩm

- Cố hương là 1 trong những truyện ngắn tiêu biểu của tập "Gào thét" (1923)

c) Từ khó (Sách giáo khoa)

Hoạt động 2. Hướng dẫn học sinh đọc - hiểu văn bản:

Hỏi: Truyện được kể ở ngôi thứ mấy? Nêu tác dụng của ngôi kể đó đối với văn bản?

Hỏi: Trong văn bản tự sự này có sự kết hợp của các phương thức biểu đạt nào? (Tự sự + miêu tả + biểu cảm + Lập luận)

Hỏi: Trong đó phương thức biểu đạt nào làm nổi bật tính trữ tình của văn bản này? ( Biểu cảm và lập luận)

II. Đọc- hiểu văn bản

1. Thể loại: truyện ngắn

- Phương thức: Tự sự, miêu tả, biểu cảm và nghị luận.

- Chọn ngôi kể thứ nhất làm tăng đậm chất trữ tình của truyện. (nhưng không đồng nhất "tôi" với tác giả)

Hỏi: Văn bản có bố cục mấy phần? Nêu ý chính của mỗi phần.

2. Bố cục: gồm 3 đoạn

- Đoạn 1: từ đầu đến "tôi đang làm ăn sinh sống. Tình cảm và tâm trạng của "tôi" trên đường trở về quê cũ.

- Đoạn 2: đến "sạch trơn như quét". Tình cảm và tâm trạng của nhân vật "tôi "trong những ngày ở quê.

- Đoạn 3: còn lại: Tâm trạng và ý nghĩ của " tôi" trên đường rời quê.

Hỏi: Em có nhận xét gì về bố cục của văn bản?

⇒ Bố cục đầu cuối tương ứng: Một con người đang suy tư trong 1 chiếc thuyền dưới bầu trời u ám về cố hương và cũng con người ấy đang suy tư trong 1 chiếc thuyền rời cố hương.

- Cách kể theo trình tự thời gian, với sự thay đổi không gian, đan xen giữa quá khứ với hiện tại => kết cấu như vậy cũng góp phần làm nổi rõ chất trữ tình, biểu cảm, và triết lí trong dòng tự sự của truyện.

Hỏi: Truyện gồm những nhân vật nào? nhân vật nào là nhân vật chính của truyện?

Hỏi: Nhân vật nào là nhân vật trung tâm? tại sao?

* Tuyến nhân vật

- Truyện có 2 nhân vật chính là: Nhuận Thổ, và "tôi"

- Hình tượng Nhuận Thổ có vị trí rất quan trọng, gần như mọi thay đổi của quê hương đều tập trung vào nhân vật này và có tác động mạnh đến tư tưởng tình cảm của "tôi"

- Nhân vật "tôi " là nhân vật trung tâm vì Nhuận Thổ không phải là đầu mối của toàn bộ câu chuyện có quan hệ với toàn bộ hệ thống nhân vật

1. Theo dõi phần đầu văn bản, cho biết:

Hỏi: Cảnh làng quê trong con mắt người trở về sau hai mươi năm xa cách hiện lên như thế nào? Đó là cảnh gì?

Hỏi: Cảnh đó dự báo một cuộc sống như thế nào đang diễn ra nơi cố hương?

Hỏi: Trước cảnh ấy, tiếng nói nào vang lên trong nội tâm người trở về?

Hỏi: Em đọc được cảm giác nào của nhân vật từ tiếng nói vọng lên từ nội tâm này?

Hỏi: Từ đó, tình cảm nào của người trở về đối với cố hương được bộc lộ? (Học sinh thảo luận các câu hỏi)

Hỏi: Chuyến về quê lần này của nhân vật "tôi" có gì đặc biệt?

Hỏi: Điều đó gợi liên tưởng đến hiện thực cuộc sống như thế nào ở cố hương?

Hỏi: Từ đó, hình ảnh cố hương đã hiện lên như thế nào trong con mắt và tấm lòng người về thăm quê.

3. Phân tích:

a. Tình cảm tâm trạng nhân vật "tôi" trên đường trở về thăm quê cũ

- Đang độ giữa đông; gần xa thấy thấp thoáng mấy xóm làng tiêu điều, hoang vắng, nằm im lìm dưới vòm trời màu vàng úa -> Cảnh vật thê lương=> Dự báo cuộc sống tàn tạ, nghèo khổ.

- A, đây thật có phải là làng cũ mà hai mươi năm trời nay tôi hằng ghi lấy hình ảnh trong kí ức không? -> cảnh làng quê trong ký ức đẹp hơn nhưng mờ nhạt không hình dung rõ nét => Ngạc nhiên, không kìm nén được, lòng se lại, đau xót

⇒ Yêu quê hương đến độ xót xa cho sự nghèo khổ của làng quê mình.

- Sau hơn hai mươi năm xa quê: ý định là để từ biệt nó lần cuối cùng; vĩnh biệt ngôi nhà yêu dấu và tạm biệt làng cũ thân yêu, đem gia đình đến nơi đất khách "tôi" đang làm ăn sinh sống.

⇒ Cuộc sống nơi quê ngày một nghèo khó khiến nhiều gia đình buộc phải rời làng đi nơi khác để tìm cách sinh sống

⇒ Làng xóm tiêu điều, xác xơ.