Khi con tu hú - Giáo án Ngữ Văn lớp 8

Hoạt động 1. Hướng dẫn học sinh đọc và tìm hiểu chú thích:

- Giáo viên hướng dẫn đọc:

- Giáo viên hướng dẫn học sinh cách đọc: 6 câu thơ đầu đọc giọng vui tươi, náo nức, phấn chấn

- 4 câu thơ sau giọng đọc bực bội nhấn mạnh các động từ, từ ngữ cảm thán.

I. Đọc và tìm hiểu chú thích:

1. Đọc:

Hỏi: Qua phần chú thích em hãy nêu những hiểu biết của mình về tác giả, tác phẩm?

- Một số tập thơ chính của nhà thơ Tố Hữu: Từ ấy (1937 –1946), Việt Bắc (1946-1954), Gió lộng (1955-1961)

Hỏi: Bài thơ được sáng tác trong hoàn cảnh đặc biệt như thế nào?

2. Chú thích:

a. Tác giả: Tố Hữu (1920-2002)

- Tên khai sinh là Nguyễn Kim Thành,

- Quê quán: Thừa Thiên Huế. Ông là lá cờ đầu của thơ ca cách mệnh và kháng chiến. Tố Hữu từng đảm nhiệm nhiều chức vụ quan trọng trong đảng và chính quyền. Ông được nhà nước trao tặng giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học nghệ thuật.

b. Tác phẩm: Bài thơ "Khi con tu hú" được sáng tác vào tháng 7-1939 trong nhà lao Thừa phủ Huế khi tác giả mới bị thực dân Pháp bắt giam.

c. Từ khó: Sách giáo khoa / Trang 20

Hoạt động 2. Hướng dẫn học sinh đọc - hiểu văn bản:

Hỏi: Bài thơ sáng tác theo thể thơ nào?

Hỏi: Bài thơ được chia làm mấy đoạn? nội dung của từng đoạn?

- Xác định phương thức miêu tả của từng đoạn, cả bài?

+ Đoạn 1: Miêu tả. Đoạn 2: Biểu cảm

 Miêu tả + Biểu cảm

Hỏi: Nên hiểu tiêu đề bài thơ như thế nào?

- Tiêu đề bài thơ là vế phụ của một câu trọn ý.

Hỏi: Đặt câu văn 4 tiếng đầu là khi con tu hú nói khái quát nội dung bài thơ?

- Khi con tu hú gọi bầy là báo hiệu mùa hè đến, người tù cách mệnh cảm thấy ngột ngạt khi bị giam trong căn phòng chật hẹp, khao khát cháy bỏng cuộc sống tự do bên ngoài.

II. Đọc - hiểu văn bản:

1. Thể thơ: Thơ lục bát.

2. Bố cục bài thơ bao gồm 2 khổ thơ

+) Khổ 1: 6 câu thơ đầu – Khung cảnh mùa hè

+) Khổ 2: Tâm trạng người tù.

- Phương thức biểu đạt: Miêu tả, biểu cảm.

3. Phân tích:

a. Bức tranh mùa hè:

" Khi con tu hú gọi bầy.

Lúa chiêm....

Vườn râm,.... ve ngân

Bắp dây......... nắng đào

Trời xanh …cao.

Đôi con diều sáo... không"

- Đó là bức tranh có cả cảnh vật, âm thanh màu sắc và hương vị:

+ Âm thanh: Tiếng chim tu hú kêu, tiếng ve ngân, tiếng sáo diều.

+ Cảnh vật:

- Lúa chiêm đang chín.

- Mảnh vườn râm.

+ Màu sắc: - Nắng đào, bắp vàng, trời xanh.

+ Hương vị: Trái cây ngọt.

Hỏi: Tác giả sử đã dụng biện pháp nghệ thuật nào để nói về không gian mùa hè?

Nêu tác dụng của biện pháp nghệ thuật đó?

Hỏi: Theo em bức tranh mùa hè được nhà thơ cảm nhận bằng giác quan nào?

Hỏi: Em có nhận xét gì về phạm vi miêu tả không gian mùa hè của nhà thơ?

Hỏi: Vậy tiếng chim tu hú đã làm thức dậy trong tâm hồn người chiến sĩ trẻ trong tù một khung cảnh mùa hè như thế nào?

- Giáo viên nhà thơ còn có những vần thơ diễn đạt niềm khao khát tự do:

"Cô đơn thay là cảnh thân tù

Tai mở rộng & lòng sôi rạo rực

Tôi lắng nghe tiếng đời lăn náo nức

ở ngoài kia vui sướng biết bao nhiêu"

Nghệ thuật: Miêu tả, sử dụng động từ, tính từ để diễn tả hoạt động tràn đầy nhựa sống của mùa hè.

- Mùa hè được người chiến sĩ cách mệnh cảm nhận bằng thính giác, bằng trí tưởng tượng mãnh liệt, mùa hè tràn vào phòng giam qua âm thanh của tiếng chim tu hú.

- Phạm vi miêu tả rộng và tỉ mỉ (bầu trời, cánh đồng, từ khu vườn đến mảnh sân, từ màu sắc đến hương vị).

⇒ Bức tranh mùa hè tràn đầy sức sống và rộn ràng âm thanh, rực rỡ sắc màu, ngọt ngào hương vị, bầu trời khoáng đạt tự do... → Thể hiện sự cảm nhận tinh tế của một tâm hồn trẻ trung, yêu đời khát khao tự do đến cháy lòng.

- Gọi học sinh đọc đoạn 2

Hỏi: Theo em tác giả miêu tả không gian cao rộng của mùa hè ở trên nhằm mục đích gì?

b. Tâm trạng người tù cách mệnh:

" Ta nghe...... bên lòng

Mà chân....... ,hè ôi!

Ngột làm sao.... thôi!

Con chim tu hú..... cứ kêu! "

- Tác giả miêu tả không gian mùa hè ở đoạn trên nhằm tạo ra sự tương phản đối lập với không gian nhỏ hẹp, tù túng của phòng giam.

Hỏi: Người tù cách mệnh đang ở trong cảnh ngộ như thế nào?

Hỏi: Tác giả đã sử dụng các biện pháp nghệ thuật gì trong 4 câu thơ cuối?

- Người tù cách mệnh đang bị giam giữ trong bốn bức tường nhà lao tù túng.

- Nghệ thuật: ngắt nhịp bất thường 6/2; 3/3; sử dụng những động từ, tính từ mạnh (đập, tan, chết, uất) những từ cảm thán, câu cảm thán (ôi, thôi, làm sao) như truyền đến bạn đọc cái ngột ngạt cao độ của phòng giam.

Hỏi: Người chiến sĩ cách mệnh thể hiện khát vọng gì?

Hỏi: Việc miêu tả tiếng chim tu hú ở đầu và cuối bài thơ có gì khác nhau?

- Người chiến sĩ cách mệnh muốn "đập tan phòng" để thoát khỏi không gian ngột ngạt tù túng → thể hiện khát vọng tự do mãnh liệt.

- Tiếng chim xuất hiện ở đầu bài thơ là tiếng chim báo hiệu hè về, tiếng gọi bầy, tiếng chim hiền lành gắn với mùa màng, quả chín, tiếng chim của tự do.

- Tiếng chim ở cuối bài thơ là tiếng kêu dai dẳng, khắc khoải như thiêu như đốt giục giã, khoan vào lòng người cái cảm giác ngột ngạt, bí bách, tù túng... tiếng gọi thôi thúc của sự tự do.

Hoạt động 3. Hướng dẫn học sinh tổng kết:

Hỏi: Sau khi học bài thơ em cảm nhận được gì về giá trị nội dung và nghệ thuật

- Gọi học sinh đọc ghi nhớ Sách giáo khoa / Trang 20

III. Tổng kết:

1. Nội dung: tình yêu cuộc sống và niềm khao khát tự do cháy bỏng của người tù cách mệnh.

2. Nghệ thuật: thể thơ lục bát mềm mại uyển chuyển, giọng điệu tự nhiên, cảm xúc nhất quán, cách dùng từ, ngắt nhịp... phù hợp với cảm xúc của bài thơ.

* Ghi nhớ: Sách giáo khoa / Trang 20