Giáo án: Tiếng gà trưa - Ngữ Văn lớp 7

Họa động 1. Hướng dẫn học sinh đọc và tìm hiểu chú thích:

- Giáo viên hướng dẫn đọc - đọc mẫu.

- Giáo viên yêu cầu đọc:

- Gọi 2 học sinh đọc lại, nhận xét

- Học sinh đọc chú thích dấu (*) sách giáo khoa

I. Đọc và tìm hiểu chú thích:

1. Đọc.

+ Nhịp thơ 3/2,2/3 nhấn mạnh điệp ngữ “Tiếng gà trưa”

+ Giọng đọc: Vui, bồi hồi, phân biệt lời gọi của bà với lời kể, tả trữ tình của nhà thơ - trong vai anh bộ đội đang nhớ nhà, nhớ bà, nhớ quê.

Hỏi: Em hãy cho biết một vài nét về tác giả Xuân Quỳnh và tác phẩm “Tiếng gà trưa”?

2. Chú thích:

a. Tác giả: (1942 - 1988)

- Quê: Hà Tây

- Là nhà thơ nữ xuất sắc trong nền thơ hiện đại Việt Nam.

b. Tác phẩm:

- “Tiếng gà trưa” sáng tác trong thời kỳ đầu của cuộc kháng chiến chống Mĩ; và nằm trong tập thơ: Hoa dọc chiến hào (1968), in lại trong “Sân ga chiều em đi” (1984).

Hỏi: Học sinh giải thích một số từ khó

Hỏi: Cho biết bài thơ thuộc kiểu văn bản nào và thể thơ nào?

c. Từ khó: Sách giáo khoa

- Gà mái mơ: gà mái có lông màu hoa mơ, vàng nhạt xen trắng lốm đốm.

- Lang mặt: một bệnh nấm da làm da trắng bệch từng đám trên mặt, tay, người…

- Chắt chiu: Dành dụm, kiên trì tiết kiệm từng chút một.

- Gà toi: gà chết vì bệnh, dịch.

Họa động 2. Hướng dẫn học sinh đọc - hiểu văn bản:

Hỏi: Nội dung của bài thơ được triển khai theo bố cục như thế nào?

II. Tìm hiểu văn bản.

1. Kiểu văn bản.

- Biểu cảm

- Thể thơ ngũ ngôn (có sáng tạo)

+ Xen một vài câu 3 tiếng, xen kẽ điệp ngữ

2. Bố cục.

- Chia làm ba phần

+ Khổ thơ đầu: Tiếng gà trưa gợi về kí ức tuổi thơ.

+ Khổ thơ 2-> 6: Những kỉ niệm tuổi thơ

+ Khổ thơ 7,8: Ước mơ tuổi thơ và ước mơ hiện tại của cháu.

Hỏi: Cảm hứng của tác giả được gợi lên từ sự việc gì?

Giáo viên: Tiếng gà là chủ đề cho thơ xưa và nay:

Tiếng gà văng vẳng gáy trên bom

(Hồ Xuân Hương)

- Xao xác gà trưa gáy não nùng

(Lưu Trọng Lư)

- Gà gáy một lần đêm chửa tan

(Hồ Chí Minh)

- Tiếng gà

Giục hạt đậu

Nảy mầm

(Trần Đăng Khoa)

3. Phân tích.

a. Cảm hứng của tác giả và mạch cảm xúc của bài thơ.

- Cảm hứng của bài thơ (khổ 1)

" Trên đường hành quân xa

…………………………

Nghe gọi về tuổi thơ"

+ Hoàn cảnh: Trên đường hành quân xa, trưa nắng, mỏi mệt người chiến sĩ dừng chân nghỉ lại bên xóm nhỏ chợt nghe có tiếng gà trưa nhảy ổ: “cục …cục tác cục ta”.

Hỏi: Trong đoan thơ trên tác giả đã sử dụng thành công biện pháp nghệ thuật gì?

Hỏi: Cho biết tác dụng của biện pháp nghệ thuật đó?

=> Sử dụng điệp từ "nghe" giúp nhấn mạnh cảm giác khi nghe tiếng gà trưa. Âm thanh gọi về tuổi thơ, tạo nên sự đổi thay trong tâm hồn, đánh thức tâm hồn, lan toả ra cảnh vật, nâng đỡ người chiến sĩ trên từng chặng đường hành quân gian nan, vất vả. Điệp từ nghe còn gợi ra sự tha thiết của tiếng gà và tâm trạng bồi hồi, xúc động của người chiến sĩ.

=> Tiếng gà trưa hay tiếng gọi của quá khứ, gợi kỉ niệm về một tuổi thơ gắn bó với không gian làng quê, gia đình, gắn bó với người bà kính yêu.

Hỏi: Cho biết những tác động diệu kỳ của tiếng gà trưa đối với tâm hồn người chiến sĩ?

Hỏi: Nêu suy nghĩ của em về ý nghĩa của âm thanh thân thuộc này trong bài thơ? Cảm nhận về vẻ đẹp trong tâm hồn người chiến sĩ?

* Tiếng gà trưa bình dị nhưng là âm thanh thân thuộc của làng quê, gắn liền với tuổi thơ mỗi người; tạo niềm vui cho người nông dân. Là biểu tượng của quê hương, tuổi thơ -> yêu quê hương, gia đình.

+ Hình ảnh, âm thanh tạo ra cảm hứng:

+ Câu thơ “Tiếng gà trưa ” được lặp lại 4 lần ở đầu mỗi khổ thơ.

+ Mỗi một lần nhắc lại câu thơ này là mỗi lần gợi ra một kỷ niệm thời thơ ấu.

Hỏi: Đọc toàn bộ bài thơ, theo em thấy câu thơ nào được lặp lại? Nêu tác dụng của việc lặp lại đó?

Tác dụng:

- Câu thơ được lặp lại giống như một sợi dây liên kết các hình ảnh

- Nó điểm nhịp cho dòng cảm xúc của nhân vật trữ tình

- Mạch cảm xúc trong bài thơ diễn biến theo quy luật hồi tưởng tự nhiên của tâm lý. Từ hiện tại (tiếng gà trưa bên xóm nhỏ) về quá khứ (những kỷ niệm hiện lên trong âm thanh của tiếng gà trưa) và đến tương lai (Tiếng gà trưa giục anh cầm chắc tay súng để chiến đấu)

Hỏi: Đọc nhanh một lượt bài thơ, theo dõi bố cục và cho biết mạch cảm xúc trong bài thơ diễn biến như thế nào?

(Ở bài thơ này cũng như các tác phẩm khác của Xuân Quỳnh thường khai thác cảm xúc từ những điều bình dị, gần gũi, những kỷ niệm về chính mình)

Hỏi: Những hình ảnh và kỹ niệm nào trong tuổi thơ được gợi lại từ tiếng gà trưa?

b. Hồi tưởng về quá khứ:

b1: Những hình ảnh và kỷ niệm của bài thơ được gợi lại từ “tiếng gà trưa”

- Kỷ niệm những con gà mái tơ, gà mái vàng, ổ trứng hồng đẹp…

- Kỷ niệm về những lần tò mò xem trộm gà đẻ và bị bà mắng.

- Hình ảnh người bà đầy lòng yêu thương, chắt chiu, dành dụm từng chút chăm lo cho cháu.

- Niềm vui nhỏ bé của tuổi thơ: có bộ quần áo mới từ tiền bán gà.

Hỏi: Em hãy nhận xét về các dấu hiệu nghệ thuật? Nhận xét về tình cảm trong tâm hồn người chiến sĩ qua những kỉ niệm kể trên.

- Nghệ thuật điệp từ, tính từ miêu tả đặc sắc tạo nên vẻ đẹp tươi sáng, hài hoà, bình dị trong cuộc sống làng quê và tình cảm gần gũi, thân thương, nồng hậu, sự gắn bó với gia đình, quê hương với người bà kính yêu.

- Học sinh đọc diễn cảm khổ thơ 3 –> 6.

Hỏi: Cách xưng hô của chủ thể và nhân vật trữ tình có gì thay đổi?

- Nhân vật trữ tình - anh bộ đội - đã dần chuyển sang trực tiếp trò chuyện với nhân vật trữ tình khác vừa xuất hiện người bà.

b2: Kỷ niệm về bà:

- Từ khổ thơ thứ 3 trở đi, giọng kể, tả, hồi tưởng của chủ thể trữ tình đã hoà nhập sâu hơn với nhân vật trữ tình.

Hỏi: Hình ảnh của bà hiện lên qua những kỷ niệm gì?

* Hình ảnh của bà trong kỉ niệm của cháu:

- Lời trách mắng yêu của bà:

Gà đẻ mà mày nhìn

Rồi sau này lang mặt

Hỏi: Chi tiết bà mắng cháu gợi cho em suy nghĩ gì về tình cảm bà cháu?

-> Một chi tiết chân thực, giản dị: Bà muốn cháu sau này xinh đẹp, hạnh phúc -> Lo lắng, hiền hậu, yêu cháu.

- Hình ảnh bàn tay bà:

Tay bà khum soi trứng

Dành từng quả chắt chiu

Hỏi: Em có nhận xét gì về từ ngữ miêu tả và cảm nghĩ về hình ảnh bà chắt chiu từng quả trứng trên tay?

-> Từ ngữ miêu tả giàu chất tạo hình: Người bà tảo tần, tiết kiệm, chịu thương chịu khó, chắt chiu từng niềm vui nhỏ trong cuộc sống con nhiều lo toan, vất vả.

Hỏi: Nỗi lo của bà trong đoạn thơ gợi cho em suy nghĩ gì?

- Bà lo lắng cho đàn gà khi đông tới:

Khi gió mùa đông tới...

+ Bà lo đàn gà toi

+ Lo cho cháu tết không có quần áo mới.

-> Lo vì niềm vui của cháu, của tuổi già cô đơn của bà. Một nỗi lo chân thật trong cuộc sống khó khăn- Tình yêu thương giản dị, lặng thầm.

=> Là người tảo tần, chắt chiu trong cảnh nghèo khó, thương yêu lo lắng cho cháu, dạy dỗ nhắc nhở cháu, ngay cả khi có mắng thì cũng là vì thương yêu cháu.

Hỏi: Em có nhận xét gì về hình ảnh người bà trong ký ức tuổi thơ của chiến sĩ?

* Khổ thơ 6:

- Niềm vui của tuổi thơ nghèo khó ở nông thôn Việt Nam đơn sơ, bình dị, cảm động.

Hỏi: Tình cảm bà cháu được diễn tả như thế nào trong bài thơ?

=> Tình cảm bà cháu thắm thiết, sâu nặng.

- Học sinh đọc diễn cảm hai khổ thơ cuối?

Hỏi: Em thích nhất những hình ảnh nào? Tại sao?

Hỏi: Hình ảnh ấy gắn bó với người chiến sĩ như thế nào?

c. Ký ức tuổi thơ và mơ ước hiện tại:

- Giấc ngủ hồng sắc trứng

- ổ trứng hồng tuổi thơ

-> Hình ảnh thơ đặc sắc

+ Ước mơ tuổi thơ đi vào giấc mơ đẹp như giấc mơ hồng.

+ Là hạnh phúc nhỏ bé, bình dị, trong lành, thanh khiết của trẻ em nông thôn Việt Nam thời kháng chiến chống Mĩ.

+ Là lý do, mục đích cao quí để đấu tranh, hy sinh suốt cuộc đời.

-> Hình ảnh ấy vương vấn trong tâm hồn, đi suốt tuổi ấu thơ, trở thành kỉ niệm ấm lòng, thiêng liêng của cháu.

Hỏi: Em có nhận xét gì về cách kết thúc bài thơ?

Từ vì được lặp lại liên tiếp ở các câu thơ có ý nghĩa gì?

- Bài thơ có kết thúc rõ ràng, dễ hiểu, giản dị nhưng không đơn giản.

=> Từ một tiếng gà trưa mà nghĩ suy, liên tưởng, nhớ lại, bồi hồi thương yêu bà, yêu quê nghèo. Từ đó đem cả tiếng gà trưa vào trận chiến đấu.

- Từ vì được lặp lại khẳng định niềm tin chân thành, vững chắc của con người vì mục tiêu đấu tranh hết sức cao cả, bình thường, giản dị.

Hỏi: Qua khổ thơ cuối cùng giúp ta hiểu điều gì về tình cảm gia đình, quê hương và Tổ quốc?

=> Tình yêu quê hương đất nước bắt nguồn từ tình cảm gia đình, tình bà cháu, có khi bắt nguồn từ những tình cảm tuổi thơ bình dị nhất.

Hỏi: Nêu giá trị nội dung và giá trị nghệ thuật của bài thơ này?

- Học sinh tổng kết nhanh

- Giáo viên yêu cầu học sinh đọc mục ghi nhớ sách giáo khoa.

- Giáo viên chốt

4. Tổng kết

a. Nội dung:

- Kỉ niệm đẹp đẽ của tuổi thơ.

- Tình bà cháu.

- Tình cảm gia đình, quê hương -> tình yêu Tổ quốc của người chiến sĩ trong cuộc kháng chiến chống Mĩ.

b. Nghệ thuật:

- Thể thơ ngũ ngôn.

- Sáng tạo trong việc sử dụng điệp ngữ, điệp câu.

- Thể hiện tình cảm tự nhiên, nhiều hình ảnh bình dị, chân thực.

* Ghi nhớ: Sách giáo khoa