Giáo án: Bố cục trong văn bản - Giáo án Ngữ Văn lớp 7

Hoạt động 1. Hướng dẫn học sinh tìm hiểu bố cục trong văn bản:

- Gọi học sinh đọc bài tập.

- Học sinh đọc và trả lời bài tập 1/a.

Tình huống: Em muốn viết một lá đơn để xin ra nhập đội TNTP HCM.

I. Bố cục và những yêu cầu về bố cục trong văn bản:

1. Bố cục trong văn bản:

a. Bài tập:

-Viết một lá đơn để xin ra nhập đội TNTP HCM.

Hỏi: Những nội dung trong lá đơn ấy có cần được sắp xếp theo một trật tự không?

-> Sắp xếp nội dung theo một trật tự nhất định.

Hỏi: Em sẽ sắp xếp các nội dung đó như thế nào?

- Ví dụ: Viết đơn

1) Phần mở đầu:

+ Quốc hiệu, tiêu ngữ

+ Địa điểm, thời gian viết đơn.

+ Tên đơn

+ Nơi nhận đơn

2) Phần nội dung:

- Tự giới thiệu (họ tên, ngày- tháng- năm sinh, học sinh lớp, trường)

+ Trình bày nguyện vọng, yêu cầu (lí do xin vào đội)

3) Phần kết thức.

+ Lời hứa hẹn

+ Chữ kí, họ và tên người viết đơn

+ Phần ghi chú (nếu có)

Hỏi: Có thể ý muốn ghi nội dung như nào trước hay không?

- Không thể tuỳ tiện, muốn ghi nội dung nào trước cũng được. Vì sẽ làm cho văn bản trở nên lộn xộn, khó hiểu.

Giáo viên chốt: Sự sắp đặt nội dung các phần trong văn bản theo trình tự hợp lí được gọi là bố cục.

b. Kết luận:

- Bố cục là sự sắp xếp các phần trong văn bản theo 1 trình tự có lí.

Hỏi: Theo em, tại sao khi xây dựng văn bản cần phải quan tâm tới bố cục?

- Khi xây dựng văn bản cần phải quan tâm tới bố cục hợp lí, giúp cho người đọc hiểu được nội dung văn bản một cách dễ dàng.

* Bài tập vận dụng: Bài 1 (Trang 30)

Ví dụ: Khi tả theo cây cối, ta có thể tuân theo dàn bài sau:

Mở bài: Giới thiệu cây định tả là gì? Trồng ở đâu, có từ bao giờ?

Thân bài: Có thể theo trật tự sau:

+ Tả bao quát: Tầm vóc, hình dạng, vẻ đẹp…

+ Tả chi tiết từng bộ phận

+ Môi trường sống và điều kiện liên quan

- Kết bài: Suy nghĩ và tingh cảm đối với cây được tả

Học sinh lấy ví dụ theo yêu cầu bài tập 1

Học sinh thảo luận trả lời

Học sinh đọc câu chuyện (1) và trả lời câu hỏi

Hỏi: Câu chuyện trên đã có bố cục chưa?

(Gợi ý: So sánh với văn bản gốc (Sách giáo khoa Trang 6 - Tập 1) “ếch ngồi đáy giếng”)

Hỏi: Cách kể chuyện như vậy bất hợp lí ở chổ nào?

* Trong văn bản gốc: 3 đoạn

Đoạn 1: Có 1 con ếch sống trong 1 không gian hẹp, xung quanh chỉ có những con vật bé nhỏ, nên tiếng kêu của của ếch là to nhất => ếch ngộ nhận về tầm cỡ của mình.

Đoạn 2: Sự việc khách quan khiến ếch thay đổi hoàn cảnh sống.

Đoạn 3: .Ếch phải trả giá cho sự thiếu hiểu biết của mình.

2. Những yêu cầu về bố cục trong văn bản:

* Bài tập:

- Văn bản (1)

+ So với văn bản “ếch ngồi đáy giếng” (Ngữ Văn 6 – tập 1) thì văn bản (1) có bố cục không hợp lí, các ý lộn xộn không thống nhất, không theo trình tự thời gian sự việc

Hỏi: Vậy nên sắp xếp bố cục câu chuỵên trên như thế nào?

Học sinh đọc văn bản (2) và trả lời câu hỏi:

- Xác định các đoạn văn trong ví dụ

Hỏi: Nội dung từng phần có rõ ràng không?

Hỏi: Cách kể chuyện như trên bất hợp lí chổ nào?

Hỏi Vì sao lại như vậy: hãy so sánh với văn bản “Lợn cười, áo mới” (Ngữ văn 6- tập 1 – Trang 126)?

+ Sắp xếp theo trình tự thời gian, sự việc và bố cục 3 phần như nguyên bản.

- Văn bản (2)

+ Nội dung không rõ ràng:

+ Đoạn 1: Giới thiệu một anh hay khoe, đang muốn khoe mà chưa được.

+ Đoạn 2: anh đã khoe được áo mới.

+ Không hợp lí: Không nêu bật được ý nghĩa phê phán, không đem lại tiếng cười cho mọi người

+ So với văn bản “lợn cưới, áo mới” (Ngữ Văn 6 – Tập 1 – Trang 126) thì văn bản (2) đảo lộn về sự sắp xếp các câu, ý => làm mất yếu tố bất ngờ gây tiếng cười

+ Sửa: Sắp xếp lại theo nguyên bản:

* Kết luận:

- Bố cục của văn bản phải rành mạch, hợp lí, phù hợp với mục đích giao tiếp

Hỏi: Vậy, bố cục của văn bản cần phải bảo đảm yêu cầu nào?

Hỏi: ở lớp 6 các em đã được học các kiểu văn bản nào? (tự sự – miêu tả)

Hỏi: Bố cục của 2 kiểu văn bản đó có 3 phần. Đó là những phần nào? Nêu nhiệm vụ của từng phần?

Hỏi: Có cần phân biệt của từng phần không? Vì sao?

3. Các phần của bố cục:

* Bài tập:

a. Nhiệm vụ của 3 phần Mở bài - Thân bài - Kết bài

- Trong văn bản miêu tả:

Mở bài: Giới thiệu tên của đối tượng.

Thân bài: Miêu tả cụ thể về đối tượng

Kết bài: Nêu cảm nghĩ của bản thân về đối tượng.

- Trong văn bản tự sự

Mở bài: Giới thiệu chung về nhân vật, sự việc.

Thân bài: Trình bày diễn biến của sự việc, hành động, tính cách và mâu thuẫn.

Kết bài: Kết thúc truyện

b. Cần phân bịêt nhiệm vụ của mỗi phần vì mọi phần có nhiệm vụ riêng.

*Kết luận:

- Bố cục văn bản thường gồm 3 phần: Mở bài – Thân bài – Kết bài

Học sinh thảo luận câu hỏi (c)

Sai: Vì

+ Mở bài vừa là sự thông báo đề tài của văn bản, vừa cố gắng lằm cho người đọc (người nghe) có thể đi vào đề tài đó 1 cách dễ dàng, tự nhiên, hứng thú và hình dung được các bước đi của bài.

+ Kết bài: không chỉ có nhiệm vụ nhắc lại đề tài mà còn làm cho văn bản để lại ấn tượng cho người đọc (người nghe)

- Học sinh thảo luận câu hỏi (d) – trả lời

-> Không: vì bố cục 3 phần có khả năng giúp văn bản trở nên hợp lí

Câu hỏi: Có phải cứ chia bố cục làm 3 phần thì văn bản tự nhiên sẽ trở nên hợp lí không?

-> Không? Bố cục 3 phần chỉ hợp lí, rõ ràng khi Mở bài – Thân bài - Kết bài phải được triển khai lôgic, hợp lí.

Câu hỏi: Bố cục văn bản thường có mấy phần?

Giáo viên gọi 1 học sinh đọc ghi nhớ - Sách giáo khoa

-> Ghi nhớ: Sách giáo khoa – Trang 30

Hoạt động 2. Hướng dẫn học sinh luyện tập:

Ví dụ 1: Xác định theo diễn biến tâm trạng của nhân vật

Ví dụ 2: Theo diễn biến sự việc

Mở bài: Tai hoạ giáng xuống đầu 2 anh em

Thân bài:

+ Cuộc chia tay đồ chơi

+ Cuộc chia tay ở lớp

+ Cuộc chia tay đột ngột ở nhà

Kết bài: Thủy để lại con Em nhỏ cho anh và tâm trạng của Thành.

- Học sinh có thể kể lại bằng một bố cục khác

- Gọi học sinh đọc bài tập 3

- Học sinh thảo luận, trả lời bài tập 3

II. Luyện tập

1. Bài tập 2: Sách giáo khoa – Trang 30

Mở bài: Tâm trạng của hai anh em vào đêm trước ngày chia tay

Thân bài: Tâm trạng của hai anh em trong buổi sáng chia tay.

+ Trong vườn

+ Khi chia đồ chơi

+ Chia tay lớp học

+ Cuộc chia tay của hai anh em

Kết bài: Tâm trạng của Thành.

2. Bài 3:

- Bố cục chưa rành mạch, hợp lí.

+ Điểm (1)(2)(3) (Thân bài) mới chỉ là kể lại việc học tốt chưa chưa phải là trình bày kinh nghiệm học tốt.

+ Điểm (4): Không nói về học tập.

- Sửa:

+ Mở bài: Chào mừng….

+ Thân Bài:

Nêu từng kinh nghiệm học tập

-> Kinh nghiệm học tập trên lớp

-> Kinh nghiệm tham khảo tài liệu….

Kết quả của những kinh nghiệm đó đem lại

+ Kết bài: Nêu nguyện vọng, chúc hội nghị thành công