Giáo án: Những câu hát về tình yêu quê hương, đất nước, con người - Ngữ Văn lớp 7

Hoạt động 1. Đọc và tìm hiểu chú thích:

- Giáo viên Hướng dẫn đọc, đọc mẫu và gọi Học sinh đọc.

I. Đọc và tìm hiểu chú thích

1. Đọc:

- Bài 1: Giọng hỏi - đáp, hồ hởi và tình cảm phấn khởi pha chút tự hào.

- Bài 4: Nhịp chậm 4/4/4

- Học sinh đọc chú thích sách giáo khoa

- Giáo viên nhấn mạnh 1 số từ:

+ Thắt cổ bồng: eo thắt ở giữa

+ Ni: này

+ Tê: kia

2. Chú thích.

Hoạt động 2. Hướng dẫn học sinh đọc -hiểu văn bản:

-Gọi 2 học sinh đọc:

+ Nam đọc lời hỏi

+ Nữ đọc lời đáp

Hỏi: Bố cục bài ca có mấy phần

II. Đọc- hiểu văn bản:

1. Bài thứ nhất.

- Bố cục: 2 phần

+ Phần đầu: Lời người hỏi (chàng trai)

+ Phần sau: Lời người đáp (cô gái)

Hỏi: Em có nhận xét gì về hình thức thể loại bài ca?

Hỏi: Hình thức đối đáp này có nhiều trong ca dao dân ca không (có nhiều)

- Thể loại hỏi đáp, thường gặp trong ca dao trữ tình dao duyên cổ truyền Việt Nam.

Hỏi: Nội dung hỏi đáp ở bài ca này là gì?

- Nội dung hỏi đáp: Những địa danh của quê hương, đất nước: Năm cửa ô Hà Nội

Hỏi: Những địa danh nào được nhắc tới trong lời đối đáp này?

Hỏi: Những địa danh đó có những đặc điểm chung và riêng nào?

- Sông Lục Đầu, Sông thương, núi Tản Viên, đền Thanh Hoá, Lạng Sơn

+ Điểm riêng: Gắn với những địa phương

+ Điểm chung: Đều là những địa điểm nổi tiếng về lịch sử, văn hoá của miền Bắc nước ta.

- Chàng trai, cô gái hỏi đáp về địa danh:

-> Thử thách trí thông minh

-> Vui chơi, giao lưu tình cảm

-> Thể hiện sự yêu quí, tự hào về quê hương, đất nước.

Thảo luận nhóm

Câu hỏi: Tại sao các chàng trai cô gái lại sử dụng những địa danh với đặc điểm (của từng địa danh) như vậy để hỏi đáp?

+ Đây là một hình thức để trai gái thử tài nhau, đo độ hiểu biết về kiến thức địa lí, lịch sử, văn hoá…trong những cuộc hát đối đáp.

+ Người hỏi biết lựa chọn những nét tiêu biểu của từng địa danh để hỏi, người đáp hiểu rất rõ và trả lời ý của người hỏi -> Từ đó để thể hiện chia sẻ.

Câu hỏi: Qua cách đối đáp như vậy, em hiểu được gì về mối quan hệ tình cảm của đôi trai gái đó? Và họ là những người như thế nào?

Chàng trai và cô gái cùng có chung sự hiểu biết, cùng chung tình cảm như thế. Đó là cơ sở và là cách để họ bộc lộ tình cảm với nhau.

-> Chàng trai, cô gái là những người lịch lãm, tế nhị.

Hỏi: Tóm lại nội dung đối đáp của bài ca dao toát lên những ý nghĩa nào?

Tóm lại: Nội dung đối đáp toát lên những ý nghĩa.

+ Thể hiện sự hiểu biết và niềm tự hào về lịch sử, văn hoá dân tộc.

+ Tình yêu quê hương, đất nước thường trực trong mỗi con người

- Giáo viên gọi học sinh đọc diễn cảm

Hỏi: Số tiếng trong bài có gì khác thường? Nêu tác dụng?

Hỏi: Ni, tê gợi cho em cảm giác, ấn tượng gì?

Ni, tê: Tiếng địa phương miền Trung.

4. Bài thứ 4:

* Hai câu đầu:

- Cấu trúc đặc biệt: Câu 1,2 kéo dài 12 tiếng

- Nhịp 4/4/4: cân đối, đều đặn

-> Gợi sự dài rộng, bát ngát của cánh đồng

Hỏi: ở 2 câu đầu tác giả sử dụng những biện pháp tu từ nào? Nêu tác dụng?

- Giải thích cách hiểu của em về: “lúa đòng đòng”, Sắp trổ bông, trưởng thành, thân lúa công, hạt lúa non, sắp căng mẩy.

- Phất phơ: Khẽ đong đưa trong gió.

- Ngọn nắng hồng ban mai: Hình ảnh cụ thể đầy ấn tượng.

- Các điệp ngữ, đảo ngữ, phép đối xứng.

+ Đứng bên ni đồng - đứng bên tê đông

+ Mênh mông bát ngát - bát ngát mênh mông.

-> Nhấn mạnh sự hoán đổi điểm nhìn của người miêu tả, dù ở phía nào. cũng thấy rõ cái mênh mông, rộng lớn của cánh đồng và sự trù phú, đầy sức sống của cánh đồng.

Hỏi: Hai câu cuối tả ai?

Hỏi: Tác giả sử dụng biện pháp tu từ nào để tả: Nêu tác dụng?

* Câu 3,4: Tả người trong cảnh

- Biện pháp so sánh:

+ Cô gái so sánh với “Chẽn lúa đòng đòng”, “Phất phơ dưới ngọn nắng hồng ban mai”.

-> Sự tương đồng ở nét trẻ trung phơi phới và sức sống đang xuân:

Hỏi: Hãy đọc một vài câu ca dao được bắt đầu bằng từ thân em?

- Thân em như hạt mưa sa…

- Thân em như tấm lụa đào

Phất phơ giữa chợ biết vào tay ai.

- Thân em như giếng giữa đang

Người khôn rửa mặt, người …

Hỏi: ở đây có mô típ quen thuộc nào?

Hỏi: Cái hay trong bài ca dao trên nằm ở điểm nào?

- Mô típ quen thuộc: “thân em”

+ Trong tiếng hát than thân: Tâm trạng buồn bã, than thở, lo âu cho số kiếp của mình.

+ Trong bài này: Tâm trạng hồn nhiên, trẻ trung, phơi phới, trong sáng, ngập tràn và rất mực duyên dáng.

-> Ở hai câu đầu ta chỉ thấy cánh đồng bát ngát, chưa thấy cái hồn của cảnh.

- Đến 2 dòng cuối cái hồn trong cảnh được hiện lên - con người - cô thôn nữ mảnh mai, trẻ trung, nhiều duyên thầm và tràn đầy sức sống.

Hỏi: Theo em bài 4 là lời của ai? Nội dung toàn bài là gì?

Hỏi: Theo em có cách hiểu nào khác không?

(cách hiểu (b) Sách giáo khoa – Trang 48)

- Gọi học sinh đọc ghi nhớ sách giáo khoa

-> Bài 4 là lời của chàng trai:

+ Ca ngợi cánh đồng

+ Ca ngợi vẻ đẹp của người con gái

-> Cách bộc lộ tình cảm kín đáo với cô gái của chàng trai.

4. Tổng kết

*Ghi nhớ: Sách giáo khoa