Trang chủ > Lớp 9 > Soạn Văn 9 (cực ngắn) > Soạn bài: Sự phát triển của từ vựng - trang 55 sgk Ngữ văn 9 Tập 1

Soạn bài: Sự phát triển của từ vựng - trang 55 sgk Ngữ văn 9 Tập 1

Kiến thức cơ bản

- Cùng với sự phát triển của xã hội, từ vựng của ngôn ngữ cũng không ngừng phát triển. Một trong những cách phát triển từ vựng tiếng Việt là phát triển nghĩa của từ ngữ trên cơ sở nghĩa gốc của chúng.

- Có hai phương thức chủ yếu phát triển nghĩa của từ ngữ: phương thức ẩn dụ và phương thức hoán dụ.

Bản 1/ Soạn bài: Sự phát triển của từ vựng (siêu ngắn)
Sự biến đổi và phát triển nghĩa của từ ngữ

Câu 1 (trang 55 sgk Ngữ văn 9 Tập 1):

Ví dụ 1:

Bủa tay ôm chặt bồ kinh tế.

Từ “kinh tế” là hình thức nói tắt từ từ “kinh bang tế thế” có nghĩa là trị nước cứu đời. Có cách thể hiện khác là: kinh thế tế dân (trị đời cứu nước). Cả câu thơ ý nói tác giả ôm ấp hoài bão: Trông coi việc nước - cứu giúp người đời.

- Ngày nay từ kinh tế được dùng theo nghĩa khác: Chỉ toàn bộ hoạt động của con người trong lao động sản xuất - trao đổi, phân phối và sử dụng của cải, vật chất làm ra.

Nhận xét:

Nghĩa của từ không phải là bất biến, nó có thể biến đổi theo thời gian: có những nghĩa cũ bị mất đi, đồng thời nghĩa mới được hình thành.

Câu 2 (trang 55 sgk Ngữ văn 9 Tập 1):

a)

- (chơi) xuân: mùa chuyển tiếp giữa đông sang hạ (nghĩa gốc).

- (ngày) xuân: tuổi trẻ (chuyển nghĩa: tu từ ẩn dụ). => theo phương thức ẩn dụ (tương đồng).

b) Tay

+ trao tay: Bộ phận của cơ thể (nghĩa gốc).

+ tay buôn: Người chuyên hoạt động hay giỏi về một môn, một nghề nào đó (nghĩa huyển). ⇒ hình thành theo phương thức hoán dụ (gần gũi).

Luyện tập

Câu 1 (trang 56 sgk Ngữ văn 9 Tập 1):

Tìm nghĩa của từ “chân” trong các câu:

- Câu (a): Từ "chân" chỉ nghĩa gốc, chỉ một bộ phận của cơ thể.

- Câu (b): mang nghĩa chuyển, theo phương thức hoán dụ.

- Câu (c): mang nghĩa chuyển, theo phương thức ẩn dụ.

- Câu (d): mang nghĩa chuyển, theo phương thức ẩn dụ.

Câu 2 (trang 57 sgk Ngữ văn 9 Tập 1):

- Từ “trà” trong định nghĩa Từ điển tiếng Việt là nghĩa gốc.

- Từ “trà” trong các trường hợp trà a-ti-sô, trà hà thủ ô, trà sâm, trà linh chi, trà tâm sen, trà khổ qua (mướp đắng),… được dùng với nghĩa chuyển theo phương thức ẩn dụ.

Câu 3 (trang 57 sgk Ngữ văn 9 Tập 1):

- Từ “đồng hồ” trong định nghĩa của Từ điển tiếng Việt là nghĩa gốc.

- Trong các từ đồng hồ điện, đồng hồ nước, đồng hồ xăng,... từ đồng hồ được dùng với nghĩa chuyển theo phương thức ẩn dụ: dung cụ đo có hình thức giống đồng hồ.

Câu 4 (trang 57 sgk Ngữ văn 9 Tập 1):

Tìm ví dụ để chứng minh các từ: Hội chứng, Ngân hàng, Sốt, Vua là từ nhiều nghĩa.

a. Hội chứng:

- Nghĩa gốc: tập hợp nhiều triệu chứng cùng xuất hiện của bệnh tật.

Ví Dụ: Hội chứng viêm đường hô hấp cấp rất phức tạp.

- Nghĩa chuyển: tập hợp nhiều hiện tượng, sự kiện biểu hiện một tình trạng, một vấn đề xã hội cùng xuất hiện ở nhiều nơi.

Ví Dụ: Lạm phát, thất nghiệm là hội chứng của tình trạng suy thoái kinh tế.

b. Ngân hàng:

- Nghĩa gốc: tổ chức kinh tế hoạt động trong lĩnh vực kinh doanh và quản lý các nghiệp vụ tiền tệ, tín dụng.

Ví Dụ: Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn, Ngân hàng quân đội,...

- Nghĩa chuyển: Kho lưu trữ, bảo quản những thành phần, bộ phận cơ thể (ngân hàng máu, ngân hàng gen) hoặc dữ liệu (ngân hàng đề thi). Nghĩa này lấy từ nét nghĩa “lưu trữ, bảo quản”.

c. Sốt:

- Nghĩa gốc: nhiệt độ cơ thể tăng lên quá mức bình thường do bị bệnh.

Ví dụ: Nó bị sốt đến 41 độ.

- Nghĩa chuyển: tình trạng tăng nhu cầu đột ngột làm cho hàng hóa trở nên khan hiếm.

Ví Dụ: Cơn sốt đất, cơn sốt xe, cơn sốt điện thoại…

d. Vua:

- Nghĩa gốc: Người đứng đầu nhà nước quân chủ thường lên cầm quyền bằng con đường kế vị.

Ví dụ: Vua Lê Lợi.

- Nghĩa chuyển: nhà tư bản độc quyền trong một số ngành nào đó.

Ví Dụ: Vua bóng đá, vua ôtô, vua dầu mỏ,...

Câu 5 (trang 57 sgk Ngữ văn 9 Tập 1):

Từ “mặt trời” trong câu thơ thứ hai được sử dụng theo phép ẩn dụ. Nhưng trường hợp này không phải nghĩa gốc phát triển thành nghĩa chuyển, không phải ẩn dụ từ vựng. Đây là hiện tượng chuyển nghĩa tạm thời, chỉ có giá trị trong ngữ cảnh này, nó là ẩn dụ tu từ.

Bản 2/ Soạn bài: Sự phát triển của từ vựng (siêu ngắn)
I, Sự biến đổi và phát triển nghĩa của từ ngữ

Câu 1 (trang 55 Ngữ Văn lớp 9 Tập 1):

- Từ “kinh tế” trong thơ của Phan Bội Châu có nghĩa là “kinh bang tế thế”, muốn nói đến hoài bão cứu nước của những người yêu nước

- Từ “kinh tế” hiện nay không dùng như vậy mà chỉ các ngành nghề đem lại nền thu nhập cho đất nước

- Nghĩa của từ đã được thay đổi

Câu 2 (trang 55 Ngữ Văn lớp 9 Tập 1):

a,

- Từ “xuân” trong câu: “Chị em sắm sửa bộ hành chơi xuân” được dùng với nghĩa gốc chỉ mùa xuân

- Từ “xuân” trong câu: “Ngày xuân em hãy còn dài” được dùng với nghĩa chuyển chỉ tuổi trẻ, tuổi thanh xuân

- Hiện tượng chuyển nghĩa theo phương thức ẩn dụ

b,

- Từ “tay” trong câu: “Giở kim thoa với khăn hồng trao tay” được dùng với nghĩa gốc chỉ một bộ phận trên cơ thể

- Từ “tay” trong câu: “Cũng phường bán thịt cũng tay buôn người” được dùng theo nghĩa chuyển chỉ kẻ buôn người

- Hiện tượng chuyển nghĩa theo phương thức hoán dụ

Luyện tập

Câu 1 (trang 56 Ngữ Văn lớp 9 Tập 1):

a, Nghĩa gốc chỉ bộ phận cơ thể người

b, Nghĩa chuyển theo phương thức hoán dụ

c, Nghĩa chuyển theo phương thức ẩn dụ

d, Nghĩa chuyển theo phương thức ẩn dụ

Câu 2 (trang 57 Ngữ Văn lớp 9 Tập 1):

- Giống nhau: Đều mang nét nghĩa đã chế biến, để pha nước uống

- Khác nhau: kết hợp với tên của nguyên liệu chế biến

Câu 3 (trang 57 Ngữ Văn lớp 9 Tập 1):

Nghĩa chuyển của đồng hồ là nó không chỉ dùng để đo giờ phút mà còn dùng để đo số điện, lượng nước và lượng xăng

Câu 4 (trang 57 Ngữ Văn lớp 9 Tập 1):

- Hội chứng

+ Hội chứng suy giảm miễn dịch

+ Hội chứng “phong bì”

- Ngân hàng

+ Ngân hàng Nhà nước Việt Nam

+ Ngân hàng máu

+ Ngân hàng đề thi

- Sốt

+ Sốt cao

+ Sốt đất, sốt giá

- Vua

+ Ông vua

+ Vua đầu bếp

+ Vua dầu mỏ

Câu 5 (trang 57 Ngữ Văn lớp 9 Tập 1):

- Từ “mặt trời” trong câu thơ thứ hai được sử dụng theo biện pháp nghệ thuật ẩn dụ

- Không phải hiện tượng một nghĩa gốc chuyển thành nhiều nghĩa vì

+ Mặt trời ở câu thơ thứ nhất chỉ mặt trời tự nhiên

+ Mặt trời trong câu thơ thứ hai chỉ Bác Hồ. Nghĩa được chuyển theo phương thức ẩn dụ