Soạn bài: Sang thu - Hữu Thỉnh (trang 71 sgk Ngữ văn 9 Tập 2)

Bố cục của bài

- Khổ 1: Cảm nhận những tín hiệu đầu tiên báo thu về.

- Khổ 2: Quang cảnh đất trời ngả dần sang thu.

- Khổ 3: Những biến chuyển âm thầm của tạo vật và suy ngẫm về đời người lúc chớm thu.

Nội dung bài học

Từ cuối hạ sang đầu thu, đất trời có những biến chuyển nhẹ nhàng mà rõ rệt. Sự biến chuyển này đã được Hữu Thỉnh gợi lên bằng những cảm nhận tinh tế, qua những hình ảnh giàu sức biểu cảm trong bài Sang Thu.

Hướng dẫn soạn bài

Câu 1 (trang 71 sgk Ngữ văn 9 Tập 2):

Sự biến đổi của đất trời sang thu được Hữu Thỉnh cảm nhận bắt đầu từ hương ổi được phả trong gió se, từ sương ngoài ngõ. Sau đó, nhà thơ gợi tả bằng các hình ảnh dòng sông, bầy chim, đám mây; hiện tượng nắng mưa, sấm trên hàng cây đứng tuổi.

Câu 2 (trang 71 sgk Ngữ văn 9 Tập 2):

- Những chuyển biến của không gian lúc sang thu:

+ Hương vị: Mùi ổi chín phả trong gió se

+ Hình ảnh:

-Gió se se lạnh.

-Sương chùng chình qua ngõ.

-Dòng sông dềnh dàng.

-Đàn chim bay vội vã.

-Đám mây trắng, nhẹ, mỏng vắt nửa mình sang thu.

-Nắng nhạt hơn và mưa cũng vơi dần hơn.

-Tiếng sấm thưa dần.

Tâm trạng tác giả ngỡ ngàng, bâng khuâng qua các từ bỗng, hình như.

Câu 3 (trang 71 sgk Ngữ văn 9 Tập 2):

- Hình ảnh đặc sắc của thời điểm giao mùa: hình ảnh đám mây mùa hạ vắt nửa mình sang thu. Đây là hình ảnh nhân hóa, giàu sức gợi cảm.

- Hai dòng thơ cuối:

+ Ý nghĩa tả thực: những hiện tượng thiên nhiên đặc trưng của mùa hạ giảm dần, sắc thu hiện rõ nét.

+ Ý nghĩa ẩn dụ: suy tư về con người lúc sang thu. “Sấm” những tác động của ngoại cảnh, những thay đổi bất thường của cuộc đời. “Hàng cây đứng tuổi” là những con người đã từng trải. → Khi cuộc đời đã sang thu, con người chín chắn, vững vàng hơn trước những tác động bất thường của ngoại cảnh.

Luyện tập

Dựa vào hình ảnh...

Bài văn tham khảo:

Từ cuối hạ sang đầu thu, đất trời có những biến chuyển nhẹ nhàng mà rõ rệt. Sự biến chuyển này đã được Hữu Thỉnh gợi lên bằng những cảm nhận tinh tế, qua những hình ảnh giàu sức biểu cảm trong bài Sang Thu

Mở đầu bài thơ là cảm nhận ban đầu của nhà thơ về những tín hiệu mùa thu:

Bỗng nhận ra hương ổi

Phả vào trong gió se

Sương chùng chình qua ngõ

Hình như thu đã về.

Tín hiệu đầu tiên của mùa thu mà tác giả cảm nhận là hương ổi chín. Mùi hương quê nhà mộc mạc được gió đưa “phả” trong không gian cứ lan tỏa thoang thoảng bay. Cùng với hương ổi là gió se. Gió se lạnh và khô là đặc trưng của tiết trời thu. Tiếp theo tác giả cảm nhận tín hiệu mùa thu qua hình ảnh “sương chùng chình”. Tác giả sử dụng biện pháp nhân hóa kết hợp với từ láy diễn tả màn sương đang chuyển động nhẹ nhàng, như cố ý chậm lại, lưu luyến mùa hạ, ngập ngừng chưa bước hẳn sang thu. Hình ảnh “ngõ” ở đây có thể là đường làng ngõ xóm nhưng cũng có thể là ngõ cửa thời gian giữa hai mùa. Hữu Thỉnh đã cảm nhận tinh tế được ba tín hiệu mùa thu: hương ổi, gió se, sương chùng chình qua ba giác quan: khứu giác, xúc giác, thị giác. Đứng trước khung cảnh mùa thu ấy, tác giả hơi bất ngờ, ngỡ ngàng xúc động trước tín hiệu chuyển mùa. Tác giả “bỗng nhận ra”, “hình như thu đã về”. Từ bao giờ thu về? Nhà thơ ngỡ ngàng, bâng khuâng, bối rối, hình như còn chsut gì đó chưa thật rõ ràng trong cảm nhận. Tâm hồn thi sĩ giờ đây biến chuyển nhịp nhàng với phút giao mùa của cảnh vật.

Sau giây phút ngỡ ngàng và khe khẽ vui mừng, cảm xúc của thi nhân tiếp tục lan tỏa, mở ra trong cái nhìn xa hơn, rộng hơn:

Sông được lúc dềnh dàng

Chim bắt đầu vội vã

Có đám mây mùa hạ

Vắt nửa mình sang thu.

Cái nhìn tinh tế của Hữu Thỉnh được phát hiện ra bao điều mới lạ từ những sự vật đã quá quen thuộc với trời đất, con ngườ. Đó là dòng sông, đó là những cánh chim, đám mây trắng. Thu đã về, nước sông vẫn đầy chứ không cạn như mùa xuân, mùa đông. Dòng sông trôi lững lời, khoan thai chứ không cuồn cuộn đi như cơn lũ mùa hạ. Sông như được lúc nghỉ ngơi nên “dềnh dàng”. Qua việc sử dụng biện pháp nghệ thuật nhân hóa, người đọc cảm nhận về một dòng sông êm đềm, mềm mại, thiết tha. Đối lập với hình ảnh dòng sông lững lờ là hình ảnh những cánh chim vội vã bay về phương Nam tránh rét trong những buổi hoàng hôn. Và thật đặc biệt, đám mây mang trên mình cả hai mùa. Hữu Thỉnh dùng động từ “vắt” để gợi ra trong thời điểm giao mùa, đám mây như kéo dài ra, nhẹ trôi như tấm lụa mềm treo lơ lửng giữa bầu trời trong xanh, cao rộng. Đám mây ấy, một nửa còn lưu luyến mùa hạ, một nửa chào đón mùa thu. Đây là một sự liên tưởng thú vị và đầy chất thơ. Thời khắc giao mùa được sáng tạo từ một hồn thơ tinh tế, nhạy cảm, độc đáo. Có lẽ đây là hai câu thơ hay nhất trong sự tìm tòi, khám phá của Hữu Thỉnh trong khoảnh khắc giao mùa. Nó giống như một bức tranh thu vĩnh hằng tạc bằng ngôn ngữ.

Sau những sự vật, hiện tượng khi chớm thu, nhà thơ chú ý đến những yếu tố thời tiết:

Vẫn còn bao nhiêu nắng

Đã vơi dần cơn mưa

Sấm cũng bớt bất ngờ

Trên hàng cây đứng tuổi.

Trong cảm nhận này, nhà thơ luôn có sự liên tưởng so sánh với mùa hạ nhằm tạo nên ấn tượng rõ nét. Nắng, mưa vốn là hiện tượng của thiên nhiên, vận hành theo quy luật riêng của nó. Hữu Thỉnh đã nhìn ra từ cái mưa nắng hàng ngày một sự hụt, vơi. Những hiện tượng thiên nhiên đặc trưng của mùa hạ đã giảm dần thay vào đó sắc thu hiện rõ nét hơn. Sang thu, vẫn còn nắng, nhưng đó là cái nắng dịu nhẹ, không gay gắt, chói chang như nắng mùa hạ. Mưa cũng vẫn còn nhưng đã vơi đi và thưa hơn so với những con mưa rào của mùa hạ. Khi đã vơi đi những cơn mưa thì sấm cũng bớt bất ngờ và dữ dội. Nó không còn đột ngột, bất ngờ với những tia sáng chớp lòe như xé rách cả bầu trời nữa. Cảnh vật và thời tiết thay đổi. Hai câu thơ kết của bài thơ không chỉ mang ý nghĩa tả thực, mà còn mang những suy nghĩ triết của nhà thơ về con người, đất nước lúc sang thu. “Sấm” là những vang động bất thường của ngoại cảnh, cuộc đời, “hàng cây đứng tuổi” là những con người từng trải. Khi cuộc đời đã snag thu, con người chín chắn, vững vàng hơn trước những tác động bất thường của ngoại cảnh. Không những thế, bài thơ được viết vào năm 1977, khi đất nước được hòa bình hai năm. Điều đó chứng tỏ, đất nước đã trải qua sự khốc liệt của chiến tranh nên vững vàng qua mọi thử thách, bước vào tương lai.

Bằng hình ảnh thơ tự nhiên, không trau chuốt mà giàu sức gợi cảm, Hữu Thỉnh đã thể hiện một cách đặc sắc những cảm nhận tinh tế để tạo ra một bức tranh chuyển giao từ cuối hạ sang thu nhẹ nhàng ở vùng Đồng Bằng của đất nước.

Bản 2/ Soạn bài: Sang thu (siêu ngắn)

Bố cục

- Khổ 1: Những tín hiệu báo hiệu mùa thu đến.

- Khổ 2: Bức tranh thiên nhiên lúc giao mùa.

- Khổ 3: Sự chiêm nghiệm của nhà thơ.

soạn bài

Câu 1 (trang 71 Ngữ Văn lớp 9 Tập 2):

Sự biến đổi đất trời sang thu được cảm nhận bắt đầu từ hương ổi thơm thoang thoảng trong gió. Gió thì se se lạnh không còn hơi nóng của mùa hè. Bắt đầu có sương mỏng rải đầy các ngõ. Đó là những tín hiệu báo hiệu mùa thu sắp đến.

Câu 2 (trang 71 Ngữ Văn lớp 9 Tập 2): Sự cảm nhận tinh tế của nhà thơ về những chuyển biến trong không gian:

- Cảm nhận bằng khứu giác: Mùi hương ổi

- Cảm nhận bằng xúc giác: gió se, sương lạnh

- Cảm nhận bằng cảm giác: Tác giả sử dụng biện pháp nghệ thuật nhân hóa: sông dềnh dàng, chim vội vã tìm chỗ trú đông, mây vắt nửa mình sang thu

- Dư âm của những vạt nắng vẫn còn, những cơn mưa rào đã không còn bỗng nhiên ập đến, và không còn những tiếng sấm bất ngờ.

- Bằng sự cảm nhận tinh tế của mình, tác giả đã vẽ lại một bức tranh thiên nhiên trong thời khắc giao mùa thật ấn tượng. Bức tranh không chỉ có màu sắc, hình khối, hương thơm mà có cả những sự chuyển mình khe khẽ.

Câu 3 (trang 71 Ngữ Văn lớp 9 Tập 2):

- Hình ảnh đặc sắc trong bài thơ: “Có đám mây mùa hạ - vắt nửa mình sang thu”. Đây là hình ảnh nhân hóa, đầy liên tưởng gợi hình, gợi cảm, nó gợi lên một ranh giới mơ hồ giữa mùa thu với mùa hạ. Một ranh giới giữa tác giả với cuộc đời.

- Hai dòng thơ cuối “Sấm cũng bớt bất ngờ - Trên hàng cây đứng tuổi” có ý nghĩa:

+ Ý nghĩa tả thực: Mùa thu sẽ không có những con mưa bất chợt do đó không có những tiếng sấm bất ngờ vang lên bầu trời.

+ Ý nghĩa ẩn dụ: Sấm - những gì bất thường dữ dội, khó khăn, gian khổ trong cuộc sống, hàng cây đứng tuổi - người từng trải. Con người khi về già, khi đã trải qua mọi vị ngọt đắng của cuộc đời thì họ trở nên bình đạm hơn, dạn dày hơn chính vì vậy mà không còn điều gì phải bất ngờ trước những sự thay đổi của cuộc đời.

Luyện tập

Mùa xuân gợi nhắc đến sự sinh sôi nảy nở. Mùa hè khiến ta nhớ đến tiếng ve kêu râm ran và những ánh nắng vàng rực rỡ. Nhớ đến mùa đông ta không thể nào quên được cái lạnh khắp da thịt. Chỉ có mùa thu là hiền lành hơn cả. Nắng cũng nhẹ hơn, thời tiết cũng chỉ vừa se lạnh để con người cần một chút ấm áp. Có lẽ nó là một mùa đặc biệt, nên tác giả Hữu Thỉnh đã dùng hết giác quan để cảm nhận nó.

Ông dùng khứu giác để cảm nhận hương vị của trái cây mùa thu, dùng xúc giác đề cảm nhận những cơn gió se lạnh khe khẽ lướt qua làn da, dùng thị giác để chiêm ngưỡng những làn sương mỏng, đang thong dong giữa những ngỏ nhỏ. “bỗng”, ông giật mình, cảm nhận được thời khắc giao mùa đã đến. Đó là quy luật của bốn mùa, cũng như quy luật của đời người. Trời sang thu người sang tuổi.

Bài trước: Soạn bài: Viết bài tập làm văn số 6 - Ngữ văn 9 Bài tiếp: Soạn bài: Nói với con - Y Phương