Lao xao (Duy Khán) - Giáo án Ngữ Văn lớp 6

Hoạt động 1: đọc và tìm hiểu chú thích

- Giáo viên nêu cách đọc

- Giáo viên đọc mẫu

- Gọi học sinh đọc

- Nêu những hiểu biết của em về tác giả, tác phẩm?

- Cho học sinh đọc thầm phần giải nghĩa từ

- Ngoài các từ trong sách giáo khoa còn thêm các từ

I. Đọc và tìm hiểu chú thích

1. Đọc

- Yêu cầu đọc: Giọng đọc chậm rãi, tâm tình, kể lại những kỉ niệm tuổi thơ ở quê hương.

2. Tìm hiểu chú thích:

a. Tác giả - tác phẩm:

- Tác giả: Duy Khán (1934 - 1995) ở huyện Quốc Võ- bắc Ninh.

- Tác phẩm Lao xao trích từ tác phẩm Tuổi thơ im lặng của Duy Khán, tác phẩm được giải thưởng Hội nhà văn 1987

b. Giải nghĩa các từ khó:

+ Vung tứ linh: vung ra bốn phía

+ Láu táu: cách nói nhanh, có khi lắp, có khi vấp váp, không rõ tiếng.

Hoạt động 2: Hướng dẫn học sinh đọc hiểu văn bản.

- Em hiểu gì về thể loại kí?

- Bố cục bài viết chia làm mấy phần?

- Tác giả miêu tả theo trình tự nào?

- Gọi học sinh đọc đoạn mở đầu

- Nêu cảm nhận của em về cảnh này?

- Em có nhận xét gì về cách miêu tả loài vật trong đoạn văn?

- Âm thanh nào khiến tác giả chú ý nhất? tại sao?

- Đọc đoạn văn: "Sớm... râm ran" em có nhận xét gì về số tiếng của mỗi câu? Các câu ấy diễn đạt dụng ý nghệ thuật gì của tác giả?

- Nhận xét về cách miêu tả thế giới các loài chim của tác giả?

* Giáo viên: Dụng ý của cách phân loại này là để cho phù hợp với tâm lí trẻ thơ và chịu ảnh hưởng của văn hoá dân gian

- Trong số các loài chim mang niềm vui đến cho mọi nhà, tác giả chú đến những loài nào?

- Chúng được kể bằng những chi tiết nào?

- Chúng được kể trên phương diện nào: hình dáng, màu sắc hay hoạt động?

- Những biện pháp nghệ thuật nào được sử dụng ở đây? Tác dụng của biện pháp nghệ thuật đó?

- Các câu đồng dao được tác giả đưa vào bài có ý nghĩa gì?

- Vì sao lại gọi đó là các loài chim hiền?

Câu chuyện về nguồn gốc của chim bìm bịp mang ý nghĩa gì?

- Câu chuyện dân gian về nguồn gốc của con chim bìm bịp thể hiện sự căm ghét cái ác, cái xấu, cái bịp bợm nhất. Nó làm tăng ý vị văn hoá dân gian cho câu chuyện và bức tranh thiên nhiên đầy cuốn hút.

- Kể tên những koài chim ác, dữ?

- Liệu đó có phải là tất cả các loài chim ác, chim dữ hay không?

- Chúng được kể và tả dựa trên các phương diện nào?

- Diều hâu có những điểm xấu và ác nào?

- Điểm xấu nhất của loài quạ là gì?

- Chim cắt ác ở điểm nào?

- Nếu đánh giá chúng bằng cách nhìn dân gian, em sẽ đặt tên cho những chú chim ác, chim xấu đó như thế nào?

- Quạ: chim ăn chộm

- Diều hâu: chim ăn cướp

- Cắt: chim đao phủ

- Vì sao tác giả lại gọi chúng là chim ác, chim xấu?

- Em có thích cách gọi này hay không? Tại sao?

- Thích vì đó là cách gọi dân gian thường dùng.

- Không vì cách gọi đó chưa khoa học.

- Em có nhận xét gì về cách miêu tả ba loài chim trên của tác giả?

- Vì sao tác giả gọi chim chèo bẻo là chim trị ác?

- Chèo bẻo đã chứng tỏ mình là chim trị ác qua những đặc điểm nào về hình dáng và hoạt động nào?

- Đang kể chuyện chèo bẻo diệt kẻ ác, tác giả viết: "Chèo bẻo ơi, chèo bẻo! " Điều đó có ý nghĩa gì?

- Vì sao tác giả miêu tả cảnh chim cắt xỉa chết chèo bẻo... trước sự chứng kiến của lũ trẻ làng?

- Và điều đó có ý mghĩa gì?

=> Cách miêu tả sống động như chuyện đang xảy ra, tác giả muốn giửi gắm vào đó một bài học nhẹ nhàng sâu sắc:

+ Dù tài giỏi đến đâu mà gây tội ác thì nhất định sẽ bị trừng trị.

+ Nói đến sức mạnh của tinh thần đoàn kết cộng đồng sẽ làm nên sức mạnh gấp bội

Giáo viên: Đó là qui luật của tự nhiên, của loài chim và cũng là của chính loài người. Một lần nữa triết lí dân gian lại thấp thoáng hiện lân âm thâm thầm, thấm thía.

- Em thử đặt tên cho chèo bẻo theo cảm nhận của em?

- Chim kết đoàn

- Chim hảo hán

- Chim dũng sĩ

II. Tìm hiểu văn bản:

1. Tìm hiểu chung về văn bản:

- Thể loại: Kí - Hồi tưởng của bản thân tác giả.

- Bố cục: gồm 2 đoạn

+ Đoạn 1: Cảnh buổi sớm chớm hè ở làng quê.

+ Đoạn 2: Thế giới các loài chim

=> Cách miêu tả của tác giả đi từ khái quát đến cụ thể - tả lựa chọn và cụ thể một vài loài chim tiêu biểu

2. Phân tích chi tiết:

a. Cảnh buổi sớm chớm hè ở làng quê qua hồi ức của tác giả:

- Đoạn văn ngắn gồm 10 câu: tác giả miêu tả khái quát cảnh buổi sớm chớm hè ở quê hương với hương thơm, màu sắc các loài hoa cùng với vẻ rộn rịp, xôn xao của bướm, ong.

- Tác giả miêu tả đặc điểm hoạt động của bướm ong. => Cách miêu tả tạo nên bức tranh sinh động về sự sống của ong và bướm trong thiên nhiên

- Âm thanh Lao xao - Một từ láy tượng hình => Đây là âm hưởng, nhịp điệu của đất trời, cỏ cây và cả cái lao xao của tâm hồn tác giả.

- Những câu văn ngắn, chỉ có một từ - dụng ý nói các loài chim sẽ được miêu tả qua cái nhìn và cảm nhận của trẻ thơ, vui vẻ, hồn nhiên, rất thơ ngây.

b. Những bức tranh và mẩu truyện về thế giới loài chim:

- Miêu tả thế giới loài chim chia làm hai nhóm: chim hiền và chim ác.

b. 1. Nhóm chim hiền: (Hay còn gọi là chim mang niềm vui đến cho mọi nhà)

- Chim sáo và tu hú

+ Chim sáo: Đậu cả trên lưng trâu mà hót; tập toẹ học nói; bay đi ăn, chiều lại về với chủ.

+ Chim tu hú: Báo hiệu mùa vải chín; đậu trên ngọn cây vải mà kêu.

- Chúng được kể về đặc điểm hoạt động (hót, học nói, kêu mùa vải chín)

- Nghệ thuật được sử dụng: Nhân hoá (Chị Điệp, cậu Sáo, em Tu hú); Các từ láy tượng thanh: các các, chéc chéc, bịp bịp, tu hú=> Tạo nên khung cảnh vui vẻ, sinh động.

- Câu đồng dao (ca dao cho trẻ em) quen thuộc và phủ hợp với tâm lí trẻ thơ.

- Tác giả gọi đó là loài chim hiền vì chúng thường xuyên mang niềm vui đến cho người nông dân, cho thiên nhiên, cho đất trời

b. 2. Những loài chim ác, dữ: Diều hâu, quạ, chèo bẻo, cắt... => Loài chim thường gặp ở nông thôn

- Hình dáng, lai lịch, hoạt động.

+ Diều hâu: Mũi khoằm, đánh hơi xác chết và gà con rất tinh. Nó lao như mũi tên xuống, tha được gà con, lao vụt lên mây xanh, vừa lượn vừa ăn.

+ Quạ: Bắt gà con, ăn cắp trứng, ngó nghiêng ở chuồng lợn.

+ Chim cắt: Cánh nhọn như mũi dao bầu chọc tiết lợn; khi đánh nhau xỉa bằng cánh; vụt đến vụt biến như quỷ.

=> Cách gọi tên có kèm theo thái độ yêu ghét của dân gian, chỉ các loại động vật ăn thịt hung dữ.

b. 3. Chim trị ác: Là oại chim dám đánh lại các loài chim ác, chim xấu (chèo bẻo).

- Hình dáng: như những mũi tên đen hình đuôi cá.

- Hoạt động:

+ Lao vào đánh diều hâu túi bụi khiến diều hâu phải nhả con mồi, khiếp vía.

+ Vây tứ phía đánh quạ. Có con quạ chết đến rũ xương.

+ Cả đàn vây vào đánh chim cắt để cứu bạn, khiến cắt rơi xuống ngắc ngoải.

=> Tác giả muốn diễn tả tình cảm của mình đối với loài chim này; ngợi ca hành động quả cảm của chèo bẻo.

- Chim cắt xỉa chết chèo bẻo - bị đàn chèo bẻo đánh đánh úp con chim cắt khác, khiến cho nó ngấp ngoải rơi xuống...

Hoạt động 3: Tổng kết và luyện tập

- Em có hiểu biết gì thêm về thế giới tự nhiên và con người qua văn bản Lao xao?

- Tình cảm gì được khơi dậy trong em khi tiếp xúc với thế giới các loài vật trong văn bản Lao xao?

- Em học tập được gì từ nghệ thuật miêu tả và kể chuyện của tác giả trong văn bản?

- Gọi học sinh đọc ghi nhớ

III. Tổng kết: Ghi nhớ: Sách giáo khoa - Trang 113

- Hiểu biết thêm về một số loài chim ở làng quê nước ta. Qua đó thấy được sự quan tâm của con người với loài vật.

- Yêu quí các loài vật quanh ta, yêu làng quê, yêu dân tộc.

- Nghệ thuật:

+ Có sự quan sát tinh tường với đối tượng miêu tả

+ Vốn sống rất cần thiết khi miêu tả.

+ Miêu tả, kể chuyện cần được lồng trong cảm xúc.

VI. Luyện tập:

1. Giải thích cái hay của nhan đề lao xao?

Gợi ý:

- Nhan đề vừa nói đến thế giới loài chim.

- Vừa gợi suy nghĩ đến buổi sáng mùa hè ở làng quê.

2. Vì sao với loài chim hiền tác giả chỉ tả qua về hình dáng, màu sắc, tiếng kêu, hót. Còn các loài chim ác dữ lại tả về thói quen hành động gây tội ác của chúng.

- Để tạo sức hấp dẫn, sinh động, tránh trùng lặp, đơn điệu, nhàm chán.

- Phù hợp với tập tính của từng nhóm chim, loài chim.

- Với tính ác, dữ, cách biểu hiện rõ nét nhất là qua việc làm, qua hành động với chúng.