Giáo án Ngữ văn 12: Thực hành một số phép tu từ cú pháp

Hoạt động 3. Thực hành

Giáo viên hướng dẫn HS lần lượt làm những bài tập ở phép lặp cú pháp.

- Bài 1

Học sinh đọc ngữ liệu trong sách giáo khoa và nắm được yêu cầu của đề bài

- Bảng phụ 1:

″ Buồn thay! (1) Đàn muỗi vo ve bay, đùa nhau quanh ngọn đèn. (2) Lá cây sột soạt rụng, đuổi nhau trên đường nhựa″ Yêu cầu học sinh đánh giá về cấu trúc cú pháp của câu 1,2 và kiểu cấu trúc cú pháp đó có ý nghĩa gì?

Cách nhận biết phép lặp cú pháp?

Hướng dẫn học sinh làm bài tập, chia học sinh thành các nhóm để thảo luận.

Bài 2: Yêu cầu học sinh đọc ngữ liệu trong SGK và xác định yêu cầu của đề bài

Bài 3: Học sinh về nhà làm.

Giáo viên hướng dẫn học sinh thực hành về phép liệt kê.

Bảng phụ 2:

Này chồng này mẹ này cha.

Này là em ruột này là em dâu.

(Nguyễn Du)

- Yêu cầu học sinh kể những người trong gia đình Kiều, ý nghĩa của việc liệt kê này?

Học sinh trả lời được năm người của gia đình Kiều. Cách liệt kê đã biểu hiện được 1 trật tự hợp nhân tình và 1 tôn ti đúng chế định (phong kiến)

- Sự sắp xếp liên tục các đơn vị cú pháp cùng loại nhưng khác nhau về ngôn ngữ) nhằm tạo nên các ý nghĩa bổ sung về mặt nhận thức hay biểu hiện cách đánh giá, cảm xúc chủ quan về các sự vật được đưa ra.

- Học sinh làm việc nhóm, cử đại diện trình bày, các nhóm còn lại khác bổ sung.

Cách nhận biết biện pháp liệt kê?

Hướng dẫn học sinh làm bài tập, chia nhóm để học sinh thảo luận.

Giáo viên hướng dẫn học sinh thực hành về phép chêm xen.

- Bảng phụ 3: ″ Ông già giương hai mắt lên, rồi như đã nhận biết, bèn nhăn bộ răng ra cười, cái cười khó khăn, và gật gật mấy cái, giơ tay ra bắt″ (NCHoan)

Yêu cầu học sinh đánh giá về ý nghĩa của phép chêm xen trong câu trên.

Cách nhận biết phép chêm xen?

Hướng dẫn học sinh làm bài 1, chia nhóm để thảo luận

Bài 2: học sinh về làm ở nhà

I. Phép lặp cú pháp:

1. Bài 1:

a. Câu có hiện tượng lặp kết cấu cú pháp (lặp cú pháp):

+ 2 câu bắt đầu từ ″ Sự thật là″.

+ 2 câu bắt đầu từ ″ Dân ta″.

- Phân tích kết cấu cú pháp đó:

+ Kết cấu lặp ở 2 câu bắt đầu từ ″Sự thật là″: P – C – V1 – V2. => khẳng định ở vế đầu và bác bỏ ở vế sau.

+ Kết cấu lặp ở 2 câu bắt đầu từ ″ Dân ta″: C – V – Tr.

- Tác dụng: Lời tuyên ngôn mang âm hưởng hùng tráng, hào hùng, vừa khẳng định nền độc lập của nước Việt Nam, vừa khẳng định thắng lợi của Cách mạng tháng Tám là đánh đổ chế độ thực dân, phong kiến.

b. Các câu có lặp kết cấu cú pháp

- Câu 1 và câu 2: C - V.

- Câu 3,4,5: cụm danh từ.

- Tác dụng: Lời khẳng định mạnh mẽ củng cố chủ quyền và thể hiện cảm xúc hạnh phúc, tự hào, vui sướng trước thiên nhiên, đất nước khi được quyền làm chủ đất nước.

c. Đoạn thơ vừa lặp từ ngữ, vừa lặp cú pháp.

- 3 cặp câu lục bát lặp các từ "nhớ sao" và lặp kết cấu ngữ pháp của cấu trúc câu cảm thán.

- Tác dụng: Thể hiện niềm nhớ da diết của người đã khuất đối với cuộc sống đời thường và khung cảnh thiên nhiên Việt Bắc

2. Bài tập 2: So sánh:

a. Ở mỗi câu tục ngữ: 2 mệnh đề sử dụng cú pháp nhờ sự tương phản chặt chẽ về số tiếng, về từ ngữ, về cấu trúc ngữ pháp của mỗi mệnh đề.

b. Ở phép đối: Phép lặp cấu trúc đòi hỏi mức độ chặt chẽ hơn: số từ trong 2 câu bằng nhau. Ngoài ra, phép lặp kết hợp với phép đối (đối lại từng từ cả về từ loại và nghĩa; trong mỗi câu có sử dụng từ cùng nghĩa, trái nghĩa tương ứng)

c. Ở thơ Đường luật: Trong thơ Đường luật: phép lặp cú pháp cũng đòi hỏi sự chặt chẽ lớn: cấu trúc ngữ pháp giống nhau. số từ, từ trái nghĩa về từ loại và nghĩa (nhất là giữa 2 câu thực và 2 câu văn của bài thơ thất ngôn bát cú)

d. Ở văn biền ngẫu Trong phép lặp cú pháp bản ngữ, phép lặp cú pháp cũng thường kết hợp với phép đối. Nó thường tồn tại trong một cặp câu (câu ngẫu hứng). Nó có thể dài, không cố định về số tiếng

II. Phép liệt kê:

a, Phép liệt kê kết hợp với phép lặp cú pháp. Tác dụng: nhấn mạnh và khẳng định sự quan tâm, yêu thương đối xử thương yêu của Trần Quốc Tuấn đối với các tướng sĩ trong mọi hoàn cảnh.

b. Phép lặp cú pháp (các câu có kết cấu ngữ pháp giống nhau: C - V (+ phụ ngữ chỉ đối tượng) kết hợp với phép liệt kê vạch trần tội ác của thực dân Pháp, chỉ tên kẻ thù dân tộc. Cũng cùng mục đích ấy là cách tách dòng liên tiếp, dồn dập.

III. Phép chêm xen:

Bài tập 1:

- Toàn bộ những phần in đậm trong các bài tập a, b, c, d đều ở vị trí giữa câu hay cuối câu, sau bộ phận được chú thích.

- Chúng được ngăn cách bởi ngữ điệu khi người ta nói, khi người ta đọc ngăn cách nhau bằng dấu phẩy, dấu ngoặc hoặc dấu gạch ngang

- Các phần có công dụng ghi chú hoặc giải thích các từ đứng trước và tích hợp thêm thông tin sắc thái về tình cảm, cảm xúc của người viết.

Bài tập 2: Học sinh về nhà thực hiện.