Giáo án Ngữ văn 12: Rừng xà nu (Nguyễn Trung Thành)

TIẾT 64

Hoạt động 2. Hình thành kiến thức mới

GV: Mời học sinh đọc tiểu dẫn và trả lời câu hỏi

GV: Dựa vào phần tiểu dẫn hãy rình bày 1 số nét về tiểu sử của tác giả mà em có ấn tượng nhất?

GV: Tác phẩm chính?

GV: Từ cuộc đời của tác giả, em có nhận xét như thế nào về Nguyễn Trung Thành?

GV: Hãy cho biết nét đặc điểm sáng tác văn chương của tác giả Nguyễn Trung Thành?

GV: Nêu xuất xứ của tác phẩm?

GV: Chủ đề của tác phẩm là gì?

GV: Trình bày ý nghĩa của truyện ngắn qua nhan đề tác phẩm?

GV: Em hãy cho biết hình tượng rừng xà nu được nhà văn miêu tả ở vị trí nào trong tác phẩm?

GV: Hình ảnh cây xà nu được tác giả miêu tả để lại ấn tượng khó quên cho người đọc ra sao?

GV: Cây xà nu không chỉ hiện lên nét đẹp mà còn mà còn thể hiện cho điều gì? Hãy nêu 1 vài chi tiết để làm rõ cho điều đó?

Giáo viên gọi học sinh đọc ″ Trong rừng ít có loại cây sinh sôi... tiếp lấy ánh nắng...″ và nêu ý nghĩa.

GV: Em có cảm nghĩ như thế nào về cách miêu tả cây xà nu tương ứng với con người?

Trong đoạn văn trên nhà văn còn nói lên điều gì?

GV: Qua các điều đã trình bày, em hãy nêu ý tổng quát mà tác giả đã thể hiện qua cách miêu tả rừng xà nu?

I. Tìm hiểu chung

1. Tác giả

- Nhà văn gắn bó với chiến trường Tây Nguyên, có vốn hiểu biết phong phú về đất nước và cư dân Tây Nguyên.

- Đặc điểm sáng tác: sử thi phản ánh những nhân vật anh hùng tiêu biểu của cộng đồng, những vấn đề chính của cuộc sống

2. Tác phẩm

a. Xuất xứ:

b. Tóm tắt: Tài liệu

c. Chủ đề: Tác phẩm đã tái hiện lại thời kì lịch sử đen tối ở TN, nỗi đau của bản thân và sự mất mát to lớn của buôn làng đã khiến Tnú và người dân Xôman đồng khởi

II. Đọc – hiểu tác phẩm

1. Ý nghĩa tên tác phẩm

- Hình tượng rừng xà nu là linh hồn của tác phẩm, là nguồn cảm hứng chủ yếu, là ẩn ý nghệ thuật của nhà văn

- Cây xà nu gắn liền với cuộc sống tinh thần và vật chất của dân làng Xôman

- Rừng xà nu là bức họa tự nhiên hùng vĩ và tràn đầy sức sống, sự sinh sôi nảy nở, bất chấp sự hủy diệt của bom đạn

- Rừng xà nu là hình ảnh của người Tây Nguyên anh hùng và bất khuất

2. Hình ảnh cây xà nu - Rừng xà nu

Hình ảnh cây xà nu mở đầu và kết thúc, xuyên suốt toàn bộ tác phẩm vừa mang vai trò hiện thực lại mang vai trò tượng trưng.

- Vai trò tả thực: cây xà nu vươn lên, thẳng đứng, cành lá sum suê, ở chỗ vết thương nhựa ứa ra... Nó phóng nhanh thơm mỡ màng. Rừng xà nu xuất hiện xuyên suốt tác phẩm, ở đời sống hằng ngày của nhân dân. Cây xà nu tiêu biểu cho rừng núi Tây Nguyên và gắn liền với người dân Xôman.

- Vai trò tượng trưng: tượng trưng cho con người và núi rừng TN

+ Cả rừng xà nu không có cây nào không bị thương... cuộc sống bị ảnh hưởng nặng nề đến đau thương của người dân Xôman. Biểu hiện của sự đau thương

+ Cây xà nu ham ánh sáng... Tnú, Mai luôn khao khát cuộc sống tự do

+ ″ Đạn đại bác... đến hút tầm mắt″ Sự chịu đựng của cây xà nu cũng giống như sự bất khuất kiên cường của người dân Xôman

+ ″ Rừng xà nu ưỡn tấm ngực lớn ra che chở cho làng″ người dân đang chiến đấu để bảo vệ quê hương.

+ ″ Những đồi xà nu nối tiếp nhau chạy đến chân trời, cây con nối cây lớn″ Các thế hệ Tây Nguyên tiếp nối nhau đánh giặc

+ Cách diễn tả cây xà nu tương ứng với con người và ngược lại ″ Cụ Mết... ,Tnú... ,BéHeng... ″

+ ″ Những cây mới mọc và nhọn hoắc như mũi lê″ Rừng xà nu được láy lại ở cuối tác phẩm và phát triển như con người Xôman phải gánh chịu niềm đau thương quá lớn và sự quật khởi của họ

* Tóm lại

- Cây xà nu là sự sáng tạo độc đáo của NTT, biện pháp NT nhân hóa mang tới cho người đọc nghĩ đến vùng đất và con người Tây Nguyên yêu tự do, bất khuất.

- Cây xà nu góp phần làm nổi bật lên chủ đề, ngợi ca người dân và đất rừng Tây Nguyên trong cuộc chiến tranh chống kẻ thù xâm lược.

TIẾT 65

Sĩ số lớp:................................

GV: Nhân vật nào đã góp phần thể hiện chủ đề của tác phẩm? Trình bày những ấn tượng của mình về nhân vật Tnú: lai lịch và phẩm chất của Tnú (câu 2 sách giáo khoa)

GV: Tại sao trong câu chuyện về cuộc đời Tnú, cụ Mết nhắc đi nhắc lại Tnú không cứu sống được vợ con và đã khắc sâu vào tâm trí người đọc ″ Chúng nó đã cầm súng, mình phải cầm giáo″

- Tại sao Tnú lại không cứu được vợ con?

- Tại sao dân làng Xôman không cứu Tnú?

Giáo viên thuyết giảng về giọng văn mà tác giả dành cho nhân vật Tnú

- Tiếng thét của Tnú

- Tiếng hét của cụ Mết ″ chém, chém hết″

- Bàn tay bóp chết các tên chỉ huy ở đồn giặc...

GV: Chính sự tàn ác kẻ thù đã hình thành lòng căm thù trong Tnú và dân làng Xôman. Vì thế câu chuyện của Tnú nói lên chân lí gì của đất nước ta trong thời kì bấy giờ. Tại sao cụ Mết lại muốn chân lí đấy phải được ghi nhớ?

GV: Các hình ảnh nhân vật cụ Mết, Mai, Dít, Heng có ý nghĩa như thế nào đối với việc thể hiện nhân vật chính và làm nổi bật tư tưởng của câu chuyện?

GV: Theo em hình tượng cảnh rừng xà nu và hình ảnh nhân vật Tnú gắn kết ra sao?

GV: Trình bày các cảm nhận của mình về vẻ đẹp nghệ thuật của câu chuyện?

Giáo viên giảng thêm cho học sinh hiểu về khuynh hướng sử thi của câu chuyện thể hiện qua đề tài, chủ đề, nhân vật, giọng điệu, xung đột...

Giáo viên hướng dẫn học sinh tổng kết tại phần ghi nhớ.

3. Hình ảnh nhân vật Tnú

a. Lai lịch: Mồ côi bố mẹ, được người dân Xôman nuôi dưỡng từ nhỏ

b. Phẩm chất

- Dũng cảm, gan dạ, mưu trí, bất khuất

+ Hồi nhỏ làm liên lạc thay anh Quyết: lựa chọn con đường khó mà đi, học chữ thua Mai thì đập đầu, bị giặc bắt thì nuốt thư, bị tù thì vượt ngục

+ Lúc lớn lên: con chim đầu đàn ở làng Xô-man, hướng dẫn người dân chuẩn bị cho chiến đấu; bị giặc đốt 10 ngón tay Tnú không thèm kêu than

- Giàu lòng yêu thương:

+ Tình yêu quê hương: 30 đi lực lượng trở về làng nghe âm thanh tiếng chày, đến con nước lớn đầu làng.. chân vấp, tim đập bồi hồi, xúc động nhớ từng kỉ niệm, ghi nhớ hình tượng của rừng xà nu.

+ Yêu Đảng, sớm giác ngộ cách mạng: Khi nhỏ vào rừng nuôi cán bộ, làm liên lạc; quyết tâm học chữ thay anh Quyết làm cán bộ, lãnh đạo cho con đường cách mạng của quê hương

+ Yêu gia đình vợ con: xé tấm dồ làm địu cho con, sẵn sàng cứu vợ con.

- Trung thành với cách mạng, có ý thức tổ chức kỉ luật cao (nêu dẫn chứng).

- Lòng căm thù giặc sâu sắc: Khi giặc tới làng để tiêu diệt cuộc chiến đấu ở Xôman

+ Vào rừng nuôi cán bộ.

+ Giặc bắt Mai và con anh tra tấn dã man bằng gậy sắt và cả vợ con anh đều gục chết

+ Tnú không cứu nổi vợ con... ″ ừ, Tnú không cứu sống được mẹ con Mai... ″

+ Tnú bị giặc bắt, bị trói chặt bằng dây rừng và đốt ngón tay bằng nhựa xà nu.

⇒ Như vậy Tnú không cứu được vợ con, không bảo vệ được chính mình vì "Trong tay mày chỉ có hai bàn tay trắng" ⇒ niềm đau rất lớn cả về thể xác lẫn tinh thần

- Chân lí ″Chúng nó đã cầm súng, mình phải cầm giáo″ cụ Mết muốn ghi nhớ vào lòng các thế hệ con cháu. Bởi khi chúng ta cầm vũ khí đứng lên chống lại súng đạn của kẻ thù thì mọi thứ đều thay đổi:

+ Lửa xà nu rồi sẽ tắt trên bàn tay Tnú, nó chỉ còn soi xác lũ giặc còn ngổn ngang, hoà cùng tiếng chiêng làm thành cảnh tượng hùng tráng của núi rừng trong đêm nổi dậy. Đôi bàn tay với các ngón tay chỉ còn 2 đốt trở thành bàn tay hồi sinh. Kẻ ác sẽ cần đền tội. 10 ngón tay Tnú trở nên mười ngọn đuốc soi sáng cho dân làng Xô Man quật khởi.

+ Tnú được sống trong cảm nghĩ tìm lại được những điều đã mất qua hình tượng Dít, bé Heng, gợi nghĩ đến một triển vọng của tương lai.

- Cụ Mết, Mai, Dít, Bé Heng có ý nghĩa tiếp nối sự sống cho Tnú.

c. Mối quan hệ giữa hình tượng rừng xà nu và Tnú

- 2 hình tượng gắn bó khăng khít với nhau, bổ sung cho nhau để cùng hoàn thiện.

- Rừng xà nu trải mãi tới chân trời trong màu xanh bất diệt khi con người thấm thía được bài học "Chúng nó đã cầm súng, mình phải cầm giáo" rút ra từ cuộc đời Tnú.

- Con người như Tnú với vũ khí đứng lên thì mục đích cuối cùng là để giữ lại sự sống của cánh rừng mãi mãi sinh sôi, sự sống của Tổ quốc, của nhân dân.

* Tóm lại: Tnú là nhân vật trung tâm được xây dựng nhờ bút pháp giàu chất sử thi. Tnú tiêu biểu cho số phận và con đường đấu tranh của dân tộc TN. Là một trong các hình tượng thành công của Nguyễn Trung Thành và văn học chống Mĩ cứu nước

3. Giá trị nghệ thuật

- Rừng Xà Nu là tiếng nói của lịch sử và thời đại, gắn liền với những phong trào, sự kiện có ý nghĩa to lớn của cả dân tộc, những hình ảnh thiên nhiên hay hình ảnh con người đều là sự kết tinh những lý tưởng cao đẹp nhất của cả cộng đồng.

- Tác phẩm mang hình thức sử thi hùng tráng. Hùng vĩ trong tranh, vóc dáng vạm vỡ, cao lớn của núi rừng, con người. Hùng vĩ về âm thanh, với ngôn từ điêu khắc, phong phú về hình thức, giàu nhạc tính, có khi vang, có khi nghiêm trang hoặc trang nghiêm.

4. Ghi nhớ: sách giáo khoa