Giáo án Ngữ văn 12: Giá trị văn học và tiếp nhận văn học

TIẾT 97

Hoạt động 2. Hình thành kiến thức mới

Khám phá giá trị văn học

Ví dụ: Nguyễn Trãi từng nói: ″ Văn chương có sức mạnh đuổi nghìn quân giặc″ và chính tác phẩm "Thư dụ Vương Thông lần nữa" của Nguyễn Trãi đã mang sức mạnh ấy: Nguyễn Trãi đã phân định phải trái, thiệt hơn rất thấu tình đạt lí từ đó Vương Thông đã rút quân về khỏi thành Đông Quan.

Ví dụ đó chứng minh điều gì về văn học?

(văn học mang công dụng giáo dục và cải tạo cuộc sống)

GV: Thế nào là giá trị văn học?

(Văn học mang sức sống lâu bền bằng giá trị của văn học)

GV: Văn học có các giá trị nào?

GV: Nêu yếu tố tạo thành giá trị nhận thức?

GV: Cơ sở hình thành nên giá trị nhận thức?

GV đưa ra ví dụ minh họa cho mỗi luận điểm rồi diễn giảng.

Vì sao văn học có giá trị giáo dục?

Giá trị giáo dục của VH có điểm gì khác so với những hình thái ý thức khác?

Thế nào là cơ sở giá trị thẩm mỹ của văn học?

ND giá trị thẩm mỹ của văn học của gì?

Trình bày mối quan hệ qua lại giữa 3 giá trị nêu trên?

I. Giá trị văn học

1. Khái niệm

Giá trị văn học là sản phẩm kết tinh của quá trình văn học, đáp ứng nhu cầu đa dạng của đời sống con người, ảnh hưởng sâu sắc đến cuộc sống và con người.

2. Các giá trị văn học

a. Giá trị về nhận thức

* Cơ sở:

- Đó là quá trình khám phá và lý giải hiện thực để biến nó thành ND tác phẩm của tác giả.

- Do sự giới hạn không gian, thời gian, quan hệ xã hội của người đọc.

* Nội dung:

- Thấy được cuộc sống thực tại phong phú.

- Thấy được bản chất của con người.

- Hiểu được bản thân mình hơn.

b. Giá trị giáo dục

* Cơ sở:

+ Khách quan:

- Do nhu cầu hướng thiện

- Con người luôn khát khao 1 cuộc đời tốt lành, chan chứa tình yêu thương giữa người với người (nêu ví dụ).

+ Chủ quan: Vì thái độ tư tưởng, tình cảm của tác giả (nêu ví dụ).

* ND:

- Khiến cho con người rèn luyện bản thân mình ngày càng tốt đẹp hơn.

- Hình thành nên thái độ và cách sống đúng mực. (Nếu ví dụ).

* Đặc điểm của giá trị giáo dục của văn học:

- Văn học có vai trò giáo dục con người nhờ con đường từ cảm xúc tới nhận thức nhờ sự thật, cái đúng, cái đẹp của các hình ảnh sinh động.

3. Giá trị thẩm mỹ

* Cơ sở:

- Mọi người luôn có nhu cầu cảm nhận và hưởng thụ cái đẹp

- Tác giả đem tài năng đã bộc lộ cái đẹp của đời sống, của con người vào trong tác phẩm của bản thân giúp người đọc cảm thụ, rung động.

* ND:

- Văn học đem đến cho con người nét đẹp muôn màu của cuộc sống (nét đẹp của tự nhiên, đất nước, con người... )

- Diễn tả, bộc lộ nét đẹp của con người từ ngoại hình tới thế giới nội tâm đa dạng tinh tế bên trong.

- Nét đẹp của văn học không chỉ bộc lộ ở ND mà còn ở hình thức nghệ thuật của tác phẩm: kết cấu, ngôn ngữ chặt chẽ, mới mẻ, độc đáo.

⇒ Cả ba giá trị văn học đều có mối liên hệ mật thiết.

TIẾT 98

Sĩ số lớp:.......................................

Giáo viên yêu cầu học sinh đọc phần 1 sách giáo khoa để phát hiện các ý dưới đây:

- Vai trò của tiếp nhận văn học.

- Định nghĩa về tiếp nhận văn học.

- Tách biệt giữa đọc và tiếp nhận văn học.

Giáo viên yêu cầu học sinh phân biệt sự khác nhau giữa 1 tác phẩm văn học đã được học và các sáng tác cá nhân như nhật ký... để hiểu được vai trò của tiếp nhận văn học.

Giáo viên phân tích và khuyến khích học sinh khi tìm hiểu 1 tác phẩm văn học cần sử dụng thao tác tiếp nhận tình trạng độ đọc lấy lệ, sơ sài, đối phó.

Giáo viên gọi học sinh đọc phần 2 sách giáo khoa nhằm khám phá tính chất giao tiếp của tiếp nhận văn học, nêu VD minh họa.

Giáo viên cho học sinh trao đổi và nêu hiểu biết về tính cá thể, chủ động tích cực và tính đa dạng, chưa thống nhất.

Tiếp nhận văn học có bao nhiêu cấp độ?

Tiếp nhận văn học tại cấp độ thứ nhất ra sao? Nêu ví dụ.

Tiếp nhận tại cấp độ thứ 2 là tiếp nhận ra sao? Nêu ví dụ.

Tiếp nhận tại cấp độ thứ 3 ra sao?

Làm gì để tiếp nhận văn học thực sự có hiệu quả?

Hoạt động 3. Thực hành

Bài 1 phần luyện tập trang 191.

Có người cho rằng ý nghĩa quan trọng nhất của văn chương là nuôi dưỡng tâm hồn con người, hay nói như Thạch Lam, là khiến cho lòng người trở nên trong sạch và phong phú hơn. Nói như thế có đúng không? Tại sao?

Hoạt động 4. Ứng dụng

- Cảm và hiểu trong tiếp nhận văn học là gì?

- Tự lựa 1 tác phẩm văn học cụ thể để làm sáng tỏ 2 phương diện trên.

Học sinh trao đổi nhóm. Đại diện nhóm trình bày.

Giáo viên chuẩn xác kiến thức.

II. Tiếp nhận văn học

1. Tiếp nhận trong đời sống văn học

a. ý nghĩa của tiếp nhận trong đời sống văn học

Mối liên hệ qua lại:

Sáng tạo - Truyền bá - Tiếp nhận.

⇒ Tiếp nhận văn học là 1 bước quan trọng, quyết định ý nghĩa và sự tồn tại của tiếp nhận văn học.

b. Định nghĩa tiếp nhận văn học

Tiếp nhận văn học là hành động tích cực của cảm giác, tâm lý người đọc biến văn bản thành thế giới nghệ thuật ở tâm trí mình.

2. Tính chất tiếp nhận văn học

Tiếp nhận văn học là 1 quá trình giao tiếp giữa nhà văn và độc giả. ở quá trình giao tiếp cần lưu ý những tính chất sau:

a. Tính cá nhân hóa, tính chủ động tích cực của người đọc

b. Tính phong phú chưa thống nhất trong tiếp nhận văn học.

3. Các cấp độ tiếp nhận văn học

a. Có ba cấp độ tiếp nhận văn học:

- Cấp độ đầu tiên: Tập trung vào ND cụ thể, nội dung trực tiếp của tác phẩm.

=> Là cách tiếp nhận văn học đơn giản nhất mà phổ biến.

- Cấp độ thứ 2: Từ ND tác phẩm để hiểu được nội dung tư tưởng của tác phẩm.

- Cấp độ thứ 3: Cảm nhận lưu ý đến cả ND và hình thức để hiểu được ý nghĩa tư tưởng và ý nghĩa nghệ thuật của tác phẩm.

b. Để tiếp nhận văn học thực sự có hiệu quả, người tiếp nhận phải:

- Phát triển trình độ

- Học hỏi kinh nghiệm

- Trân trọng tác phẩm, tìm cách để tìm hiểu tác phẩm 1 cách khách quan và toàn diện.

- Tiếp nhận 1 cách chủ động tích cực, sáng tạo, hướng đến cái hay, cái đẹp, cái đúng.

- Không nên suy diễn một cách tùy tiện.

Bài 1.

Công bằng mà nói, giá trị cao quý nhất của văn học là nuôi dưỡng sự sống tâm hồn con người vì nhà văn sáng tạo ra văn học là “kỹ sư của tâm hồn” và mục đích của văn học là con người, nói chính xác hơn đó là tâm hồn con người. Với giá trị nhận thức và giá trị thẩm mĩ, văn học làm giàu tâm hồn con người; Với giá trị giáo dục, văn học thanh làm trong sạch tâm hồn con người, nên mới nói văn học thanh lọc tâm hồn con người, nhân đạo hoá con người.

- Cảm nhận và hiểu biết là 2 khía cạnh của hoạt động tiếp nhận văn học. Cảm nhận là rung động, cảm nhận bằng trực giác. Nếu chỉ đọc tác phẩm qua loa, không thể hiện được tư tưởng, tình cảm của tác giả thì quả là khó. Nhưng bạn có thể thấy giá trị của nó nếu bạn phải đọc nó một cách say mê. Tuy vậy, tình cảm chỉ là cảm tính, có thể không sâu đậm, cần thấu hiểu thì kết quả sẽ trở nên ám ảnh. Muốn hiểu thì cần có kiến ​​thức, cần có vốn sống. Kiến thức có được từ học hỏi, vốn từ tích lũy.

- Học sinh lựa một bài làm cụ thể để làm rõ 2 khía cạnh trình bày ở phía trên.