Giáo án Ngữ văn 12: Đàn ghi ta của Lor-ca (Thanh Thảo)

Hoạt động 2. Hình thành kiến thức mới

GV: Trình bày một số nét chính về tác giả Thanh Thảo, đặc biệt là phong cách sáng tác?

GV: Bổ sung các kiến thức về Lor-ca; trào lưu văn học siêu thực; về trào lưu văn học tượng trưng...

Gọi một học sinh đọc tác phẩm

GV: Trình bày xuất xứ tác phẩm

GV: Hãy xác định bố cục của tác phẩm?

GV: Trình bày cảm nhận về chủ đề của tác phẩm

Đọc lại 18 dòng thơ đầu.

GV: Trình bày suy ngẫm về hình ảnh ″ Áo choàng đỏ gắt″, ″ tiếng đàn ghi ta″... ?

GV: Những hình tượng″ đi lang thang, vầng trăng chếnh choáng, yên ngựa mỏi mòn, hát nghêu ngao, li la... ″ giúp ta nghĩ tới điều gì?

GV: Nhà thơ đã tái hiện cái chết oan khuất của Lor-ca qua các h/ả, chi tiết nào?

GV: Trình bày cảm nhận về các biện pháp nghệ thuật được nhà thơ dùng trong tác phẩm?

Đọc phần thơ còn lại.

GV: Theo em, Lor-ca muốn bộc lộ thông điệp gì qua câu thơ ″ khi tôi chết hãy chôn tôi với cây đàn″?

GV: Trình bày cảm nhận về bốn câu thơ ″ Không ai chôn... cỏ mọc hoang″.

Hãy nêu ý nghĩa những hình ảnh ″ giọt nước mắt, đường chỉ tay, dòng sông, lá bùa, chiếc ghi ta màu bạc... ″.

GV: ″ Li la- li la- li la″ trong bài thơ có ý nghĩa như thế nào?

Gợi ý: là tiếng đàn và còn có nghĩa là hoa đinh tử hương.

Yêu cầu học sinh tự tổng kết bài học về phương diện nội dung và nghệ thuật.

I. Tìm hiểu chung:

1. Tác giả: Thanh Thảo.

- Sự quan tâm đặc biệt của công chúng đối với những bài thơ, sử thi có vẻ ngoài độc đáo viết về chiến tranh và thời kỳ hậu chiến.

- Thơ Thanh Thảo là tiếng nói của một trí thức luôn suy nghĩ sâu sắc và quan tâm đến các vấn đề xã hội và thời đại, nhưng muộn màng, cần được cảm nhận và thể hiện sâu sắc nên luôn từ chối bộc lộ mình.

- Những nỗ lực đổi mới thơ ca Việt Nam qua thể thơ tự do.

2. Tác phẩm:

a. Xuất xứ:

- Trích trong tập ″ Khối vuông Ru-bích″.

- Bộc lộ tư duy thơ Thanh Thảo: nhiều suy tư, với màu sắc tượng trưng, siêu thực

b. Bố cục: Gồm bốn phần:

- Câu 1 đến câu 6: Lor-ca - con người tự do, nghệ sĩ được đồi mới trong khung cảnh chính trị, nghệ thuật Tây Ban Nha

- Câu 7 đến câu 18: Lor-ca với cái chết oan ức và nỗi xót xa về sự dang dở của khát vọng đổi mới nghệ thuật

- Câu 19 đến câu 22: Nỗi xót thương Lor-ca.

- Câu 23 đến câu 31: Suy ngẫm về sự giải thoát và cách giã từ của Lor-ca.

c. Chủ đề:

- Diễn tả cuộc đời của Lor-ca với lý tưởng thay đổi nghệ thuật và cái chết oan khuất.

- Bộc lộ niềm ngưỡng mộ và xót thương của nhà thơ đối với Lor-ca.

II. Đọc - hiểu văn bản:

1. Hình ảnh nghệ sĩ Lor-ca:

a. Lor-ca, 1 con người tự do, nghệ sĩ mới mẻ trước khung cảnh chính trị và nghệ thuật TBN:

- Áo choàng đỏ:

+ Biểu hiện bản sắc văn hoá TBN

+ Hình tượng Lor-ca giống 1 đấu sĩ với khát vọng dân chủ trước nền chính trị TBN độc tài lúc bấy giờ.

- Tiếng đàn:

+ Ghi ta: là nhạc cụ của người TBN

+ Tài năng nghệ thuật của Lor-ca với khát vọng đổi mới nghệ thuật.

=> Tiếng đàn bọt nước: đẹp, mong manh nhưng sinh sôi bất tận như ″ bọt nước″ lặn xong lại nổi khiến dịu bớt và phần nào dập tắt màu ″ đỏ gắt″ giống như đang bùng bùng thiêu đốt cả TBN

=> Vẻ đẹp dịu dàng của hoa ″ li la″ (Tử đinh hương) đang nở nộ trên từng giai điệu đối nghịch với bối cảnh chính trị TBN

- Đi lang thang; vầng trăng chếnh choáng; yên ngựa mỏi mòn; hát nghêu ngao; li la... :

+ Phong cách dân gian tự do của nghệ sĩ

+ Tính đơn độc của Lor-ca trước thời cuộc chính trị, trước nghệ thuật TBN già cỗi

b. Lor-ca với cái chết oan khuất:

- Hình tượng:

+ Áo choàng bê bết đỏ – Miêu tả cảnh tượng khủng khiếp về cái chết của Lor-ca.

+ Tiếng ghi ta:

• nâu: trầm tĩnh, nghĩ suy (màu ấm nóng).

• xanh: hy vọng, thiết tha

• tròn bọt nước vỡ tan: tức tưởi, bàng hoàng

• ròng ròng máu chảy: đau đớn, nghẹn ngào

⇒ Việc chuyển đổi cảm giác: tiếng đàn mang tâm sự, là thân phận, linh hồn, sinh thể của người tạo ra nó. Nó đau đớn vỡ ra thành màu sắc, đường nét và hình khối.

- Thủ pháp nghệ thuật:

+ Đối lập:

Hát nghêu ngao > < áo choàng bê bết đỏ

Khát vọng đối lập với thực tế phũ phàng (giữa tiếng hát yêu đời vô tư, giữa tình yêu cái đẹp với hành động tàn ác và dã man).

+ Nhân hoá: Tiếng ghi ta... máu chảy.

+ Hoán dụ: Áo choàng, tiếng đàn của Lor-ca.

+ Ẩn dụ chuyển đổi cảm giác.

+ Gieo vần ″ ây″: Làm cho thơ như nhạc, nhạc như người. Tất cả như đang cố gắng kiên cường, không bị khuất phục

⇒ Thể hiện thật ấn tượng về cái chết đầy bi phẫn của người nghệ sĩ Lor-ca.

2. Nỗi xót thương và suy tư về cuộc giã từ của Lor-ca:

- Lời Lor-ca (đề từ): ″ Khi tôi chết... cây đàn. ″

+ Sự đam mê nghệ thuật.

+ Hãy quên nghệ thuật của Lor-ca để tìm sự đổi mới

- ″ Không ai chôn cất... cỏ mọc hoang″

+ Nghệ thuật của Lor-ca (cái Đẹp): có sức sống và lưu truyền mãi mãi như ″ cỏ mọc hoang″.

+ Có phải không ai dám vượt qua cái cũ, thần tượng để làm nên nghệ thuật mới.

- Giọt nước mắt... trong đáy giếng:

+ Ánh trăng nơi đáy giếng làsự bất tử của cái Đẹp.

- Đường chỉ tay: hình ảnh ẩn dụ về định mệnh nghiệt ngã

-... dòng sông, ghi ta màu bạc... khơi gợi về cõi chết, sự siêu thoát.

- Các hoạt động: ném lá bùa, ném trái tim: có vai trò tượng trưng cho một sự giã từ, một sự lựa chọn.

=> Tiếng lòng tri âm sâu sắc đối với người nghệ sĩ Lor-ca.

3. Yếu tố âm nhạc trong bài thơ:

- Chuỗi âm thanh ″ Li la- li la- li la″ luyến láy ở đầu và cuối như lời mở đầu và kết thúc bản nhạc. Tác phẩm khép lại nhưng thực ra âm thanh ″ Li la.. ″ đã mở ra một thế giới tưởng tưởng. Đây là chuỗi âm đêm ru lòng mai hậu, góp phần an ủi nỗi xót thương người nghệ sĩ.

- Sự tôn trọng và tri âm Lor-ca- người nghệ sĩ thiên tài.

III. Tổng kết:

1. Nghệ thuật:

- Sử dụng thể thơ tự do, không có dấu câu, không dấu hiệu mở đầu, kết thúc

- Sử dụng hình ảnh, biểu tượng - siêu thực có sức chứa lớn về nội dung

- Kết hợp hài hoà 2 yếu tố thơ và nhạc

2. Nội dung:

Nhà thơ bày tỏ niềm đau xót sâu sắc trước cái chết oan khuất của thiên tài Lor-ca- một nghệ sĩ khát khao tự do, dân chủ, luôn mong muốn cách tân nghệ thuật.