Giáo án Ngữ văn 12: Chiếc thuyền ngoài xa (Nguyễn Minh Châu)

TIẾT 70

Hoạt động 2. Hình thành kiến thức mới

GV: Trình bày vài nét cơ bản về tác giả?

Trước 1975, tác phẩm của Nguyễn Minh Châu có cảm hứng sử thi lãng mạn

GV: Giới thiệu vài nét về tác phẩm?Hoàn cảnh sáng tác? Xuất xứ? Đặc sắc nội dung và nghệ thuật?

GV: Phân chia bố cục tác phẩm?

GV: Khi bình minh trên biển người nghệ sĩ có các phát hiện nào?

GV: Hãy chỉ ra 1 cụm từ mà Nguyễn Minh Châu dùng trong đoạn đầu tác phẩm để gọi tên cho phát hiện thứ nhất của người nghệ sĩ nhiếp ảnh?

Đọc diễn cảm đoạn văn miêu tả "cái đẹp tuyệt đỉnh của ngoại cảnh".

GV: Hình ảnh thuyền đánh cá thu lưới vào lúc bình minh hiện lên như thế nào dưới ngòi bút của Nguyễn Minh Châu?

GV: Tình cảm của người nghệ sĩ Phùng trước vẻ đẹp ấy ra sao?

GV: Lúc chiếc thuyền vào bờ, người nghệ sĩ nhiếp ảnh phát hiện ra điều gì?

⇒ Người nghệ sĩ ngạc nhiên, bất bình, ″ không thể chịu được, không thể chịu được″ (anh vứt máy ảnh xuống đất chạy nhào tới).

Phát hiện từ người nghệ sĩ giống "một thứ nước rửa ảnh sẽ làm nổi hình, nổi sắc nhân vật, làm nổi bật vấn đề tư tưởng của tác giả" (Nguyễn Đăng Mạnh).

I. Tìm hiểu chung

1. Tác giả: Nguyễn Minh Châu (1930-1989)

- Là 1 trong các tác giả đi tiên phong trong cuộc đổi mới văn học nước ta. Là nhà văn ″ mở đường tinh anh và tài năng nhất của văn học ta hiện nay″ (Nguyên Ngọc)

- Sau năm 1975 văn học NMC đi vào cuộc sống thường nhật, có đậm chất tự sự- triết lí

- Tác phẩm tiêu biểu: (sách giáo khao)

2. Tác phẩm:

- Ra đời: Tháng 8 năm 1983, in trong tập truyện ngắn cùng tên

- Truyện ngắn với đậm phong cách tự sự triết luận bình dị đời thường

- Bố cục:

+ Hình ảnh bình minh trên biển

+ Câu chuyện ở toà án huyện

II. Đọc- hiểu văn bản

1. Cảnh bình minh trên biển

a. Phát hiện 1: ″ cái đẹp tuyệt đỉnh của ngoại cảnh″

- Nét đẹp trời cho mà cả đời cầm máy người nghệ sĩ chỉ có diễm phúc được gặp 1 lần: Mũi thuyền in... trên chiếc mui khum khum...

+ 1 bức họa mực tàu thời cổ

+ Toàn bộ cảnh vật từ đường nét đến ánh sáng đều hoàn hảo

+ Một vẻ đẹp toàn diện

⇒ Các từ ngữ ấn tượng ngợi ca bức tranh thiên nhiên hoàn hảo với nét đẹp cổ điển và lãng mạn của bức họa biển khi bình minh.

- Tình cảm của người nghệ sĩ: ngất ngây, bay bổng và ngập tràn hạnh phúc đến mức anh cảm thấy chính mình vừa khám phá thấy cái chân lí của sự hoàn mĩ, khám phá thấy cái khoảnh khắc trong ngần của tâm hồn.

b. Phát hiện 2

Tâm hồn thăng hoa Tâm hồn choáng váng

⇒ 1 bi kịch ngang trái mà người nghệ sĩ phải chứng kiến đúng lúc cảm xúc nghệ thuật đang dâng trào

=> Nhận ra rằng: đằng sau nét đẹp không phải khi nào cũng là chân lí của sự hoàn hảo, là đạo đức. Cuộc sống vốn chứa đựng nhiều điều phức tạp và đầy mâu thuẫn.

TIẾT 71

Sĩ số lớp:.............

GV: Nếu em là người phụ nữ, em sẽ xử sự như thế nào?

GV: Tóm tắt ND câu chuyện mà người đàn bà đã tự kể.

GV: Từ câu chuyện về cuộc sống, người phụ nữ em có suy nghĩ, cảm nhận như thế nào?

GV: Thái độ của người phụ nữ trước thực tế cuộc đời?

GV: Ẩn ý của tác giả khi xây dựng nhân vật người phụ nữ là gì?

GV: Cảm nghĩ về người nghệ sĩ nhiếp ảnh Phùng?

(Phùng trước và sau khi gặp người đàn bà)

GV: Cảm nhận về nhân vật chánh án Đẩu?

Liên hệ bản thân: mỗi con người đều mắc bệnh Phùng, Đẩu...

GV: Cách hình thành cốt truyện của Nguyễn Minh Châu trong tác phẩm có gì độc đáo?

GV: Trình bày tóm tắt lại tình huống

GV: Ý nghĩa của tình huống đó

GV: Nhận xét về ngôn ngữ, nghệ thuật của tác phẩm.

GV: Ngôn ngữ người kể chuyện?

GV: Ngôn từ nhân vật: Giọng người đàn ông: thô bỉ, tàn nhẫn, cọc cằn; người đàn bà: nhẹ nhàng, xót xa, hiểu lẽ đời; Đẩu: nhiệt tình và tốt bụng...

GV: Tư tưởng đề tài của truyện ngắn là gì?

GV: Đánh giá khái quát về giá trị tác phẩm? (giáo viên gợi ý)

Hoạt động 4. Ứng dụng

So với các truyện viết trong 2 cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mĩ (Vợ chồng A Phủ, Rừng xà nu, Những đứa con trong gia đình,... ), Chiếc thuyền ngoài xa đã thể hiện các đổi mới gì của văn học Việt Nam sau 1975 (về chủ đề, bút pháp, cái nhìn NT về con người... )?

2. Câu chuyện ở tòa án huyện

a. Câu chuyện về người đàn bà làng chài

- Gọi là ″ người đàn bà″ một cách phiếm định => người đàn bà vô danh giống nhiều những người đàn bà vùng biển khác.

- Cuộc sống bất hạnh, mang đầy mâu thuẫn, bi kịch: nghèo đói, đông con, bị chồng đánh đập.

- Hiểu chồng

- Sự cam chịu, nhất định gắn bó với người đàn ông vũ phu ấy vì:

+ Để mưu sinh trên biển khó khăn phải có sức khỏe, có tay nghề cao.

+ Các con của bà cần được sống và lớn lên: “Những người phụ nữ trên thuyền chúng tôi phải sống vì các con chứ không phải sống cho chính mình”

+Trong hoạn nạn triền miên, người phụ nữ vẫn chắt lọc được những niềm vui hạnh phúc nhỏ nhoi. Ẩn chứa trong đó là một viên ngọc quý được giấu kĩ nơi tâm hồn của 1 con người lao động cần cù. Vì vậy, 1 cái nhìn về người phụ nữ Việt Nam nhân hậu, bao dung, vị tha, biết cảm thông.

Có nghĩa là: tất cả mọi người trong cuộc sống, đặc biệt là nghệ sĩ, không thể đơn giản nhìn vào cuộc sống và con người.

b. Người nghệ sĩ nhiếp ảnh Phùng

- Là 1 nghệ sĩ, một chiến sĩ, ông nhạy cảm với cái đẹp và không thích sự áp bức bất công.

- Không hiểu hết được sự phức tạp của cuộc sống và con người: “không thể hiểu được, không thể hiểu nào được”, đã hiểu ra nhiều điều, hiểu con người và cuộc sống hơn.

⇒ Phùng là 1 nghệ sĩ chân chính, có trái tim nhân hậu: không chỉ say mê nghệ thuật mà còn luôn trăn trở, trăn trở về ý nghĩa cuộc sống; sẻ chia và đứng về phía các mảnh đời bất hạnh.

Ý nghĩa: Thời đại mới đòi hỏi người nghệ sĩ cần có cái nhìn mới đa chiều về cuộc sống, con người.

c. Chánh án Đẩu

- Tin vào phương án mà anh chọn cho người phụ nữ là chính xác nhất.

- Chuyển đổi cái nhìn, hiểu hơn về con người, cuộc đời ″ Phải, phải, bây giờ tôi đã hiểu″.

⇒ Vị Bao Công vùng biển nhưng thiếu cái nhìn thực tế.

3. Nghệ thuật

* Nghệ thuật xây dựng cốt truyện bình dị lại độc đáo:

- Tình huống có ý nghĩa khám phá, phát hiện.

- Các tình huống dồn dập xảy đến tại 1 khoảnh khắc, mạch truyện phát triển, từng nhân vật bộc lộ nét tính cách.

* Nghệ thuật trần thuật: Ngôn từ của người kể chuyện: Phùng nhập vai của nhà văn tạo ra điểm nhìn tự sự sắc sảo, khách quan, đầy sức thuyết phục.

* Ngôn từ nhân vật: thích hợp với những nét tính cách mỗi người.

4. Chủ đề tư tưởng: Hãy nhìn con người và cuộc sống một cách đa chiều và đa chiều. Đặc biệt, các nghệ sĩ cần cập nhật tư duy nghệ thuật để thích ứng với yêu cầu thời kỳ mới của đất nước.

III. Tổng kết

- Nét đẹp của ngòi bút Minh Châu là xuất phát từ vẻ đẹp của tình người. (Khát khao tìm tòi, phát hiện nét đẹp con người còn tiềm ẩn, khắc khoải lo âu trước cái xấu)

- Nét đẹp của nhân vật người nghệ sĩ nhẹ nhàng, điềm đạm, chiêm nghiệm chân lý cuộc đời, khắc họa triết lý nhân sinh sâu sắc.

- Truyện ngắn đã nêu ra những chủ đề nóng, nhưng nó phù hợp với tất cả mọi người.

Học sinh so sánh và nhận xét khái quát:

″ Chiếc thuyền ngoài xa″ cho thấy sự đổi mới căn bản của văn học Việt Nam sau 1975: văn học quay trở lại với các vấn đề của nhân sinh và quan tâm nhiều hơn tới các vấn đề đạo đức và thế sự (câu chuyện của người đàn bà hàng chài); khám phá sâu hơn, nội tâm hơn về thế giới nội tâm phức tạp và đầy mâu thuẫn trong cuộc sống hàng ngày của con người.

Khác với thời kỳ trước chủ yếu miêu tả con người gắn với cộng đồng và đất nước, văn học thời kỳ này sử dụng số phận cá nhân và thân phận con người trong cuộc sống hàng ngày (số phận của người lao động nghèo vùng biển)