Giáo án Ngữ văn 12: Ai đã đặt tên cho dòng sông? (Hoàng Phủ Ngọc Tường)

Hoạt động 2. Hình thành kiến thức mới

GV: Trình bày một số điểm chính về nhà văn Hoàng Phủ Ngọc Tường?

GV: Xác định thể loại của tác phẩm?

GV: Khi tìm hiểu 1 bài tuỳ bút, chúng ta cần nắm các vấn đề chung nào?

GV kể huyền thoại tên của con sông ở phần cuối của tác phẩm

Tác phẩm với phong cách nghệ thuật viết kí của Hoàng Phủ Ngọc Tường.

GV: Về đoạn trích, ta nên tìm hiểu các nội dung nào?

GV: Xác định vị trí và nội dung của đoạn trích?

GV: Phân bố cục và xác định ND của từng phần.

GV hướng dẫn học sinh đọc hiểu văn bản

GV: Thượng nguồn dòng sông Hương được nhà văn miêu tả như thế nào? Các hình ảnh, chi tiết, liên tưởng và kĩ thuật nghệ thuật nào thể hiện nét đặc sắc trong lối viết của nhà văn?

Trong ″ Sử thi buồn″, Hoàng Phủ Ngọc Tường từng viết: ″Trước khi về hội nhau ở ngã ba Tuần, cả hai nhánh nguồn của sông Hương đều đã rong ruổi triền miên qua địa bàn sinh sống của người Cờ Tu giữa rừng già. Trước khi là sông Hương của Huế, nó đã là một dòng sông của dân tộc Cờ Tu, mang cái tên gốc ″ Pô-ly-ê-điêng″ là sông ″ A Pàng″.

Nếu mải mê nhìn ngắm khuôn mặt kinh thành của dòng sông…

Hé lộ một phát hiện mới của tác giả Tác giả về vẻ đẹp của sông Hương: ta thường nghe nói đến sông Hương gắn với xứ Huế “khúc tráng ca ngọt ngào”, êm đềm, mềm nhũn, nay mới biết phần dữ dội, dòng sông mê hoặc, không thể cưỡng lại được

Chuyển: Kết thúc đoạn văn, tác giả đã giới thiệu đầy đủ về dòng sông với tâm hồn sâu lắng của mình; vừa gợi ý đoạn văn tiếp theo sẽ tả bộ mặt của phố thị miền sông nước

- Sông Hương trong mối quan hệ với kinh thành Huế:

+ Mối quan hệ giữa sông nước hoa và kinh đô: cuộc hành trình của người tình mong đợi ở cố đô được quan niệm như một cuộc tìm kiếm người tình trong mộng của một cô gái

+ Hành trình xuôi tìm ″ người tình mong đợi″

GV: Đoạn văn miêu tả con sông Hương chảy dọc đồng bằng và ngoại ô thành phố có bộc lộ cái tài của nhà văn, cái hay của lối viết này?

- Hãy tìm nhận xét khái quát của nhà văn về dòng sông Hương chảy về phía đồng bằng và ngoại ô thành phố?

- Sông Hương ở cánh đồng Châu Hoá ra sao?

- Sông Hương rời khỏi vùng núi?

Trước sự đổi dòng không ngừng của dòng sông, bạn nghĩ gì về sức sống và linh hồn của nó?

- Cách so sánh độc đáo và giàu sức gợi tả cảnh mặt nước phẳng lặng và không gian êm đềm của dòng nước mang đậm chất triết lí => tạo nêu lên chiều sâu của nó, trải qua bao thăng trầm lịch sử, bao biến thiên thành trầm tích văn hóa lặn vào vẻ đẹp ngàn năm không suy chuyển của dòng nước => được miêu tả bằng hình ảnh 1 cái "tôi" giàu chất suy tưởng

Bộc lộ hết sự sang trọng và tài hoa trong cách viết của nhà văn

Chuyển: Dòng sông Hương chảy về hướng châu thổ và ngoại ô thành phố kết thúc bằng âm vang rộn ràng của tiếng chuông chùa Thiên Mụ và tiếng gà và mở ra một khóa học mới của sông Hương.

GV: Khi nó chảy qua thành phố, đặc điểm của sông Hương là gì:

- ″tiếng vâng″: phép so sánh kỳ lạ, dùng từ "vâng" có ý trừu tượng, e thẹn, ngập ngừng, hàm ý, thiêng liêng trên môi người con gái đang yêu để miêu tả dáng hình mềm mại của dòng sông ⇒ cái nhìn tình tứ, thống nhất, mang tới cho người đọc sự độc đáo. thú vui thẩm mỹ

• So sánh sông Hương với sông Xen của Paris, sông Đa-nuýp của Bu-đa-pét tên những con sông đã trở thành linh hồn của thủ đô các quốc gia, trở thành biểu tượng văn hóa của đất nước. Ngầm thể hiện niềm tự hào đối với sông nước và xứ Huế (Liên hệ với Nguyễn Trãi trong “Bình Ngô Đại Cáo ″: đặt các triều đại Việt Nam ngang hàng với các triều đại Trung Hoa)

Liên hệ:

- Con sông dùng dằng, con sông không chảy.

Sông chảy vào lòng nên Huế rất sâu. (Thu Bồn)

- Gió theo lối gió, mây đường mây

Dòng nước buồn thiu hoa bắp lay. (Hàn Mặc Tử)

- Hương giang ơi, dòng sông êm

Qua tim ta vẫn ngày đêm tự tình

(Tố Hữu)

• Âm nhạc cổ điển xứ Huế: "được sinh ra trên mặt nước của dòng sông này" => Sông Hương gắn liền với lịch sử âm nhạc lâu đời của Huế, cái nôi của âm nhạc truyền thống, gợi nhớ sông Nile, sông Hằng và sông Hoàng Hà - những cái nôi hình thành nên các nền văn hóa lớn của thế giới => Nhà văn cảm nhận dòn sông trên quan điểm văn hóa.

GV: Sông Hương giữa mối quan hệ với lịch sử dân tộc ra sao?

GV: Sông Hương có vai trò ra sao trong thơ ca?

GV: Chữ "tài" và chữ "tâm" của Hoàng Phủ Ngọc Tường bộc lộ trong tác phẩm?

GV hướng dẫn HS tổng kết

Điểm riêng biệt trong nghệ thuật viết kí của nhà văn?

Tương quan với nghệ thuật viết kí Nguyễn Tuân: Nguyễn Tuân- tạng nóng, Hoàng Phủ Ngọc Tường- tạng lạnh; Nguyễn Tuân- tài hoa kêu bạc, Hoàng Phủ Ngọc Tường- tài hoa và sâu lắng; Nguyễn Tuân là con sông Đà ″Chúng thuỷ giai đông tẩu, Đà giang độc bắc lưu″ thì Hoàng Phủ Ngọc Tường là ″Con sông dùng dằng, con sông không chảy″.

Sông chảy vào lòng nên Huế rất sâu″.

GV: Đoạn trích giúp cho em điều gì?

GV: qua bài học đã rèn luyện cho em kĩ năng gì?

I. Tìm hiểu chung:

1. Tác giả:

- Hoàng Phủ Ngọc Tường là 1 trí thức yêu nước, có vốn hiểu biết sâu rộng trên nhiều lĩnh vực

- Quê gốc tại tỉnh Quảng Trị sống, học tập, trưởng thành và gắn bó chặt chẽ với Huế

- Chuyên viết bút ký

Phong cách nghệ thuật: kết hợp linh hoạt chất trí tuệ và chất trữ tình, tư duy lập luận sắc bén với tư duy đa chiều được tổng hợp từ vốn kiến ​​thức phong phú về triết học, văn hóa, lịch sử, địa lý. .. Tất cả biểu hiện qua lối viết nội tâm, súc tích, đầy tâm huyết và tài hoa

2. Tác phẩm:

a. Thể loại: bút kí

b. Tiêu đề: ″Ai đã đặt tên cho dòng sông″ => nhiều chất thơ.

c. Đề tài: Viết về dòng sông Hương và Huế

d. Nội dung: Diễn tả nét đẹp của sông Hương trên nhiều phương diện như thiên nhiên, văn hóa, lịch sử và nghệ thuật

3. Đoạn trích:

a. Vị trí: đoạn trích thuộc phần đầu của tác phẩm. Nhà văn đi theo sông Hương từ thượng nguồn tới cửa sông và nêu được các hiểu biết của mình về dòng sông

b. Bố cục:

- Đoạn 1: ″Trong những dòng sông…dưới chân núi Kim Phụng″: Sông Hương ở thượng nguồn là dòng chảy có mối quan hệ sâu sắc với núi Trường Sơn.

- Đoạn 2: Từ ″Phải nhiều thế kỷ... quê hương xứ sở″: Sông Hương và các mối quan hệ với xứ Huế.

- Đoạn 3: ″Hiển nhiên là sông Hương... cho dòng sông? ″: Sông Hương ở mối quan hệ với lịch sử đất nước, với cuộc đời và thi ca.

II. Đọc - hiểu văn bản:

1. Sông Hương ở thượng nguồn- quan hệ sâu sắc với núi Trường Sơn:

Tên gốc: ″ A Pàng″

=> Dòng sông giống như ″ Đời người″, nó đã mang đầy phận người từ thuở giọt địa chất sinh ra (Sử thi buồn)

=> Cảm cảm hướng nội

- ″rầm rộ giữa bóng cây đại ngàn, mãnh liệt qua những ghềnh thác, cuộn xoáy như cơn lốc vào những đáy vực bí ẩn″ => Mãnh liệt và hoang dại

- ″dịu dàng và say đắm giữa những dặm dài chói lọi màu đỏ của hoa đỗ quyên rừng″ (màu sắc rực rỡ)

=> Nét đẹp dịu dàng, say đắm

- ″như một cô gái Di-gan phóng khoáng và man dại″ (nhân hoá), Rừng già trui rèn lòng dũng cảm, tâm hồn tự do, trong sáng; Rừng già cũng chính là nơi hạn chế sức mạnh của bản năng rời rừng ″một sắc đẹp dịu dàng và trí tuệ, trở thành người mẹ phù sa″.

⇒ Sông Hương là ″một bản trường ca của rừng già″ với nhiều nhịp điệu hùng tráng, dữ tợn cùng một lúc, mang vẻ đẹp của một sức sống đồng thời hung dữ, man rợ; ngọt ngào, nồng nàn, đầy cá tính (nét đặc sắc trong phong cách viết tự truyện của nhà văn) còn là tâm hồn sâu lắng vừa ấm áp vừa yêu thương ″thiếu nữ A Pàng″.

* Nghệ thuật:

- Liên tưởng thú vị và xác đáng.

- Ngôn ngữ gợi cảm

⇒ Sự cuốn hút, hấp dẫn về 1 dòng sông mang linh hồn, sự sống

2. Sông Hương ở mối quan hệ với xứ Huế: ″người tình mong đợi″

a. Sông Hương chảy tới đồng bằng và ngoại ô thành phố: ″ người con gái đẹp nằm ngủ mơ màng″ được ″ người tình mong đợi đến đánh thức″.

- Ở cánh đồng Châu Hoá đầy hoa dại: dòng sông Hương là ″cô gái đẹp nằm ngủ mơ màng″.

- Rời khỏi vùng núi:

+ Xuôi về đồng bằng: Chuyển dòng liên tục, vòng giữa những khúc quanh đột ngột, uốn mình theo những đường cong thật mềm... vẽ một hình cung thật tròn về phía đông bắc, ôm lấy chân đồi Thiên Mụ → Giống như cô tiên được đánh thức, sông Hương bỗng sáng lên sức trẻ và sự khát khao tuổi thanh xuân.

+ Tới ngoại ô thành phố: sông Hương vẫn đi trong dư vang của Trường Sơn...

Chân núi Ngọc Trản: sắc nước xanh thẳm... trôi đi giữa hai dãy đồi sừng sững như thành quách.

Vọng Cảnh, Tam Thai, Lựu Bảo: dòng sông mềm như tấm lụa... những mảng phản quang nhiều màu sắc trên nền trời tây nam thành phố, ″ sớm xanh, trưa vàng, chiều tím″... giấc ngủ nghìn năm của vua chúa được phong kín trong lòng những rừng thông u tịch và niềm kiêu hãnh âm u của những lăng tẩm đồ sộ lan toả khắp một vùng thượng lưu.

⇒ Nét đẹp ngọt ngào, đôi khi kiêu hãnh, rực rỡ, tươi trẻ; đôi khi êm đềm như triết lý, như thơ cổ

* Nghệ thuật:

- Kiến thức địa lí đã giúp nhà văn diễn tả chi tiết sông Hương với các vòng và các lưu vực của nó

- Kiến thức về văn hóa, văn học tạo ấn tượng về vẻ đẹp đáng chiêm nghiệm

- Sự quan sát tinh tế và vốn từ ngữ phong phú tạo nên những câu văn đầy màu sắc và giàu sức biểu cảm

- Sự phối hợp linh hoạt, tài hoa giữa bút pháp miêu tả và tự sự đã tạo nên một góc nhìn hài hoà, thú vị của sông Hương và thiên nhiên xứ Huế

b. Sông Hương chảy vào thành phố: Sông Hương ″tìm đúng đường về″.

- Sông Hương vui tươi hẳn lên => đến thành phố giống như tới với điểm hẹn tình yêu.

- chiếc cầu trắng của thành phố in ngần trên nền trời, nhỏ nhắn như những vành trăng non.

- uốn một cánh ung rất nhẹ sang đến Cồn Hến, đường cong làm cho dòng sông mềm hẳn đi, như một tiếng ″ vâng″ không nói ra của tình yêu.

- Dòng nước lặng lờ như điệu slow tình cảm dành riêng cho Huế.

- ngập ngừng như muốn đi, muốn ở, chao nhẹ trên mặt nước như những vấn vương của một nỗi lòng.

=> Dòng sông Hương nhẹ nhàng, mềm mại, chậm chạp, ngập ngừng như có ″những vấn vương của một nỗi lòng″ không muốn rời khỏi thành phố.

- trăm nghìn ánh hoa đăng bồng bềnh vào những đêm hội rằm thánh Bảy=> Nét đẹp lộng lẫy.

- như sực nhớ một điều gì chưa kịp nói, nó đột ngột đổi dòng, rẽ ngoặt sang hướng đông tây để gặp lại thành phố lần cuối … nỗi vương vấn cả một chút lẳng lơ kín đáo của tình yêu => sự phát hiện độc đáo.

Tóm lại, sông Hương như một cô gái Huế tài hoa, nhân hậu lại sâu sắc; tình cảm lại kín đáo; đoan trang lại rất mực chung tình, trang điểm nhưng không lòe loẹt như cô dâu Huế thời ấy trong tà áo dài điều lục

* Nghệ thuật:

- Những hình ảnh ấn tượng, những cảm nhận tinh tế, những so sánh thú vị bất ngờ => thể hiện tình yêu tha thiết với con sông đã giúp cho ngòi bút của nhà văn thăng hoa, đó là những dòng bút mềm mại, trìu mến và thiết tha

- Cảm nhận dòng sông Hương từ các góc độ: con mắt của người họa sĩ (con sông Hương với những đường nét thanh mảnh làm nên vẻ đẹp cổ kính của cố đô), cảm nhận về âm nhạc (nhịp điệu chậm rãi, sâu lắng và trữ tình; giọng hát, tiếng đàn của Kiều), ánh mắt đắm đuối của trái tim đa tình (sông Hương là người tình nhân hậu, thủy chung)

3. Sông Hương ở mối quan hệ với lịch sử dân tộc, cuộc đời và thi ca:

a. Với lịch sử dân tộc:

- Dòng sông biên thuỳ xa xôi của đất nước các vua Hùng.

- Dòng Linh Giang (dòng sông thiêng) trong sách Dư địa chí của Nguyễn Trãi.

- Dòng sông viễn châu đã chiến đấu oanh liệt bảo vệ biên giới phía nam của Tổ quốc Đại Việt qua những thế kỉ trung đại.

- Nó vẻ vang soi bóng kinh thành Phú Xuân của người anh hùng Nguyễn Huệ.

- Nó sống hết lịch sử bi tráng của thế kỉ XIX với máu của những cuộc khởi nghĩa.

- Nó đi vào thời đại Cách mạng tháng Tám bằng những chiến công rung chuyển.

⇒ Sông Hương mang vẻ đẹp của một khúc tráng ca ghi dấu bao thế TK oanh liệt từ thời vua Hùng đến cách mạng tháng Tám thành công.

b. Sông Hương với cuộc đời và thi ca:

- Với cuộc đời:

+ Sông Hương là nhân chứng của sự nhẫn nại, kiên cường qua bao thăng trầm của cuộc đời

+ Khi nghe lời kêu gọi, nó biết cách tự hiến mình làm một chiến công, để rồi nó trở về với cuộc sống đời thường, làm một người con gái dịu dàng của đất nước => Dòng sông mang nét đẹp giản dị mà khác thường.

- Với thi ca:

+ ″Dòng sông trắng – lá cây xanh″ dưới cái nhìn tinh tế của Tản Đà.

+ Vẻ đẹp hùng vĩ “như dựng trời xanh” trong thơ Cao Bá Quát.

+ Nỗi nhớ từ ngàn xưa với bóng chiều trong thơ Bà Huyện Thanh Quan

+ Bỗng sức mạnh tái sinh của tâm hồn trở thành trong thơ Tố Hữu.

=> Con sông ″ không bao giờ tự lặp lại mình trong cảm hứng của các nghệ sĩ″.

III. Tổng kết:

- Lối hành văn tao nhã, cảm xúc hướng nội tài hoa, cảm quan tinh tế của một tác giả giàu chất trí thức, tổng hợp bằng vốn kiến ​​thức rộng lớn đã khiến cho bài văn có sức hấp dẫn đặc biệt

- Đoạn trích cho thấy vẻ đẹp của dòng sông Hương và Huế. Từ đó, nhà văn bộc lộ tình yêu tha thiết và niềm tự hào của mình đối với sông Hương, xứ Huế và quê hương

- Có tình cảm với Huế, trân trọng và giữ gìn cảnh đẹp thiên nhiên, nét đẹp văn hóa truyền thống

- Năng lực đọc hiểu theo đặc trưng của thể loại, vận dụng kiến ​​thức của bài để đọc, viết các văn bản tương đương