Câu phủ định (Soạn văn 8)
Câu 1:
a. Các câu (b), (c), (d) khác với câu (a) ở các từ ngữ có nghĩa phủ định: chưa, không, chẳng.
b. Câu (a) được sử dụng để khẳng định việc "Nam đi Huế" là việc có diễn ra, còn câu (b), (c), (d) được sử dụng để phụ định sự việc đó, tức là việc "Nam đi Huế" là hoàn toàn không diễn ra.
Câu 2:
- Các câu có từ ngữ mang nghĩa phủ định là:
+ (1) Không phải, nó chần chẫn như cái đòn càn.
+ (2) Đâu có!
- Ông thầy bói thứ 2 đã sử dụng câu phủ định (1) để phản bác lại ý kiến, nhận định của ông thầy bói sờ cái vòi của con voi. Trong khi đó, ông thầy bói thứ ba (ông thầy bói sờ tai) lại sử dụng câu phủ định (2) để hướng đến phủ định nhận định của cả 2 ông thầy trước.
Hai câu phủ định trên có mục đích để phản bác một ý kiến, nhận định của người đối thoại, vì vậy thường được gọi là câu phủ định bác bỏ.
II. Luyện tập
Câu 1: Có các câu phủ định bác bỏ sau:
a. Không có câu phủ định bác bỏ.
b. Cụ cứ nghĩ thế đấy chứ nó chẳng hiểu gì đâu!
Đây là câu tác giả dùng để phản bác lại ý kiến của lão Hạc nhận định về con chó đã đưa ra từ trước đó.
c. Không, chúng con không còn đói nữa đâu.
Đây là câu của cái Tí dùng để phản bác lại ý mà chị Dậu nghĩ: mấy đứa con mình đang còn đói quá đã được đưa ra ở phần văn bản trước đó.
Câu 2:
- Tất cả ba câu trong a, b, c đều mang ý của câu phủ định, vì đều có các từ ngữ phủ định như không (trong a và b), chẳng (trong c). Tuy nhiên ý nghĩa của mỗi câu lại khác nhau:
+ Câu a, b sử dụng cách nói phủ định – phủ định (không phải là không, không ai không) để biểu thị sự khẳng định.
+ Câu c sử dụng từ nghi vấn kết hợp với từ phủ định (ai chẳng) nhằm khẳng định.
- Các câu không có từ ngừ phủ định nhưng tương đương với các câu trên là:
+ Câu chuyện đó có lẽ chỉ là một câu chuyện hoang đường, song lại rất có ý nghĩa.
+ Tháng tám, hồng ngọc đỏ, hồng hạc vàng, mọi người đều từng ăn...
+ Từng trải qua thời thơ ấu ở Hà Nội, ai cũng có một lần nghển cổ...
Ý nghĩa của các câu gốc nhấn mạnh hơn.
Câu 3:
- Nếu thay thế từ không bằng từ chưa vào câu văn của nhà văn Tô Hoài thì câu đó phải viết lại như sau: Dế Choắt chưa dậy được, vẫn nằm thoi thóp.
Ý nghĩa của câu (khi thay) sẽ có ít nhiều sự thay đổi, bởi: từ chưa có nghĩa phủ định sự tồn tại ở thời điểm đối thoại (không bao hàm phủ định ở thời điểm sau thời điểm nói) nghĩa là lúc ấy Dế Choắt đã không dậy được nhưng sau đó vẫn có thể dậy được. Nhưng nếu thay bằng từ không có nghĩa phủ định sự tồn tại ở thời điểm hiện tại và cả sau này nữa.
Dế Choắt sau khi bị chị Cốc mổ đã không bao giờ có thể dậy được nữa và đã chết. Vì thế, câu phủ định có từ không sẽ phù hợp với tình huống truyện.
Câu 4:
- Các câu đã cho trong phần này không thuộc kiểu câu phủ định (vì không dùng từ ngữ phủ định), nhưng cũng được sử dụng để biểu thị ý phủ định (phủ định bác bỏ: phản bác ý kiến và nhận định trước đó).
- Các câu đã cho thể hiện ý nghĩa phản bác:
(a) Không đẹp!
(b) Không có chuyện đó!
(c) Bài thơ này không hay!
(d) Tôi cũng chẳng sung sướng hơn.
Câu 5: Không thể thay thế từ quên bằng không, chưa vì:
- Quên: biểu thị ý nghĩa không bận tâm, không để tâm hoặc để ý đến. Đây không phải là từ có nghĩa phủ định.
- Không, chưa: biểu thị ý nghĩa phủ định.
Nếu thay thế từ "quên" bằng "chẳng" thì ý nghĩa của câu sẽ thay đổi, không bộc lộ rõ được lòng căm thù giặc sâu sắc, tột cùng của Trần Quốc Tuấn.
Câu 6: Tham khảo đoạn đối thoại dưới đây.
- Chiều hôm qua Ti vi không chiếu bộ phim mà bạn nói. (câu phủ định miêu tả)
- Nhưng bạn đã xem ở những kênh nào?
- Mình đã kiểm tra tất cả các kênh nhưng chẳng kênh nào chiếu cả. (câu phủ định bác bỏ).
Bài trước: Thiên đô chiếu (Lí Công Uẩn) (Soạn văn 8) Bài tiếp: Hịch tướng sĩ (Soạn văn 8)