Câu cầu khiến (Soạn văn 8)
Câu 1: Câu cầu khiến và tác dụng:
a.
- Thôi đừng lo lắng nữa. (khuyên bảo)
- Cứ về đi (yêu cầu)
b.
Đi thôi con (yêu cầu).
Đặc điểm hình thức đã cho ta biết đó là loại câu cầu khiến. Các từ cầu khiến: đi,... đừng, thôi.
Câu 2:
- Khi đọc câu "Mở cửa! " trong (2), ta cần phải đọc với giọng nhấn mạnh hơn với biểu cảm vì đây là một câu cầu khiến (khác với giọng điệu của câu "Mở cửa! " trong (1) – câu trần thuật, đọc với giọng đều hơn).
- Trong (1), câu "Mở cửa! " sử dụng để trả lời cho câu hỏi đằng trước đó. Trái lại, trong (2), câu "Mở cửa! " được sùng để sai khiến, yêu cầu.
II. Luyện tập
Câu 1:
- Các câu trên thuộc loại câu cầu khiến vì có chứa các từ có ý nghĩa cầu khiến như: đi, hãy, đừng.
- Chủ ngữ trong các câu cho trên đều là để chỉ người tiếp nhận câu nói hoặc chỉ về một nhóm người xuất hiện trong đối thoại. Cụ thể:
+ Trong (a): vắng mặt chủ ngữ (ở đây ta ngầm hiểu là Lang Liêu, căn cứ vào các câu trước đó).
+ Trong (b): Chủ ngữ là Ông giáo.
+ Trong (c): Chủ ngữ là chúng ta.
- Có thể thêm, bớt hoặc thay thế chủ ngữ của các câu trên, về cơ bản nghĩa của các câu không thay đổi nhiều. Chẳng hạn:
+ Con hãy lấy gạo nếp làm bánh mà lễ Tiên Vương (thêm bộ phận chủ ngữ, nội dung câu không thay đổi, người nghe được nói đến một cách cụ thể hơn).
+ Hút trước đi. (bỏ chủ ngữ, ý nghĩa cầu khiến của câu dường như mạnh hơn, nhưng câu nói lại có phần kém lịch sự hơn).
+ Nay các anh đừng có làm gì nữa, thử xem lão Miệng có còn sống được không (thay đổi bộ phận chủ ngữ, nội dung của câu có thay đổi, trong chủ ngữ không còn có người nói).
Câu 2: Có các câu cầu khiến sau:
a. Thôi, im ngay cái điệu mưa dầm sùi sụt ấy đi. (không có chủ ngữ)
b. Các em đừng khóc. (có chủ ngữ là ngôi thứ 2 số nhiều)
c. Đưa tay cho tôi nhanh! Cầm lấy tay tôi này! (không có chủ ngữ)
Trong các tình huống cấp bách, gấp gáp yêu cầu những người có liên quan cần phải có hành động nhanh và kịp thời thì câu cầu khiến cũng thường rất ngắn gọn, vì vậy trong trường hợp này chủ ngữ chỉ người tiếp nhận thường vắng mặt.
Câu 3:
Câu (a) vắng mặt chủ ngữ, ngược lại có sự xuất hiện chủ ngữ (Thầy em) trong câu (b) làm cho ý nghĩa cầu khiến trở nên nhẹ nhàng hơn, tình cảm của người nói cũng được bộc lộ rõ hơn.
Câu 4:
Câu nói của Dế Choắt nhằm mục đích cầu khiến nhưng ý cầu khiến lại được thể hiện rất nhẹ. Sở dĩ Dế Choắt nói một cách khiêm nhường như vậy là bởi vì Dế Choắt tự xem mình là vai dưới, có vị thế thấp so với Dế Mèn. Ngoài ra, Dế Choắt lại là người có thân hình yếu đuối, nhút nhát nên đã lựa chọn cách nói như vậy.
Câu 5:
So sánh 2 câu, 2 cách nói: "Đi đi con!" và "Đi thôi con", ta thấy ở câu đầu có nghĩa là chỉ có mình người con đi. Còn ở câu thứ 2 thì cả người con và người mẹ đều cùng đi. Hai câu này không thể dùng để thay thế cho nhau được, vì có nội dung khác nhau.
Bài trước: Tức cảnh Pắc Bó (Hồ Chí Minh) (Soạn văn 8) Bài tiếp: Thuyết minh về một danh lam thắng cảnh (Soạn văn 8)