Miêu tả và biểu cảm trong văn tự sự (trang 76 sgk Ngữ văn 8 tập 1)
1. Miêu tả là dùng ngôn ngữ khiến cho người nghe (người đọc, người xem) có thể thấy hiện tượng, sự vật hay con người như đang hiện ra trước mắt.
- Biểu cảm thể hiện những tình cảm, cảm xúc của bản thân trước hiện tượng,sự vật trong đời sống.
2. Miêu tả trong văn bản tự sự là phương tiện để giúp cho con người, sự vật, sự việc trở nên cụ thể và sinh động hơn. Miêu tả trong văn miêu tả chính là phương thức chính để thể hiện con người, sự vật, hiện tượng…
- Biểu cảm thể hiện những tình cảm, cảm xúc của bản thân trước hiện tượng, sự vật trong đời sống.
2. Miêu tả trong văn tự sự là phương tiện để giúp cho con người, sự vật hay sự việc trở nên cụ thể và sinh động hơn. Miêu tả trong văn miêu tả là loại phương thức chính để biểu hiện con người, sự vật, hiện tượng…
Biểu cảm trong văn tự sự cũng chính là phương tiện để thể hiện cảm xúc trước hiện tượng, nhân vật và sự vật. Biểu cảm trong văn biểu cảm nhằm mục đích thể hiện tình cảm, cảm xúc trước sự vật hay hiện tượng.
Biểu cảm và miêu tả trong loại văn tự sự chỉ là một yếu tố, còn biểu cảm trong vănmiêu tả và biểu cảm trong văn miêu tả lại là phương thức.
3. Căn cứ vào mức độ sử dụng. Khi có thêm các yếu tố biểu cảm, miêu tả thì văn bản tự sự sẽ trở nên sinh động và truyền cảm hơn.
4. Đoạn trích trên là kiểu văn tự sự vì có những yếu tố: sự việc, nhân vật, người dẫn chuyện (tôi- chàng chăn cừu)
- Đoạn trích có sử dụng các yếu tố biểu cảm, miêu tả làm phương tiện cho việc kể chuyện.
+ Miêu tả: hiện thực là cảnh ban đêm, tả trời tả sao.
+ Biểu cảm: diễn tả những cảm xúc của nhân vật tôi khi ngồi bên cạnh Xtê-pha-nét (lòng có chút xao xuyến nhưng vẫn giữ được mình).
- Những yếu tố miêu tả và biểu cảm được nâng cao hiệu quả trong văn tự sự, giúp chúng ta có thể hình dung được khung cảnh sinh động khi 2 nhân vật ngồi gần nhau, cũng như tình cảm của nhân vật là chàng trai chăn cừu với một cô gái xinh đẹp, ngây thơ. Diễn biến của cốt truyện có sự phát triển.
II. Quan sát, liên tưởng, tưởng tượng đối với việc miêu tả và biểu cảm trong bài văn tự sự
1. a, Liên tưởng
b, Quan sát
c, Tưởng tượng
2. Miêu tả được hay, tốt phụ thuộc vào việc quan sát đối tượng một cách kĩ lưỡng, phát huy cả khả năng liên tưởng và tưởng tượng.
3. Để những rung động, những cảm xúc được nảy sinh từ:
- Quan sát chăm chú, kĩ càng và tinh tế
- Những sự việc, sự vật khách quan đã hoặc sẽ làm lay động trái tim người kể
- Trong những mục nêu ở trên thì ý (d) không chính xác vì khi dùng yếu tố biểu cảm trong văn tự sự không thể chỉ tìm các cảm xúc, hay sự rung động trong tâm hồn người kể.
Luyện tập
Bài 1:
- Sử dụng ngữ liệu: đoạn trích kể lại cuộc giao tranh giữa Đam- Săn và Mtao- Mxây
- Yếu tố miêu tả tả khung cảnh của cuộc giao chiến, hình ảnh các nhân vật, diễn biến của cuộc chiến hiện ra một cách chân thật, sinh động, cụ thể và chi tiết, người đọc có thể dễ dàng liên tưởng và tưởng tượng ra được.
- Yếu tố biểu cảm bộc lộ cảm xúc của các nhân vật, và cộng đồng, giúp cuộc chiến trở nên sống động và hoành tráng.
Hình ảnh người anh hùng được nâng lên
b, Đoạn trích trong truyện ngắn "Lẵng quả thông" của tác giả C. Pau-tôp-xki người kể chuyện có sự quan sát tỉ mỉ, sự tưởng tượng và suy ngẫm
+ Vẻ đẹp của cảnh mùa thu, hình ảnh nhân vật bé con của ông gác rừng
+ Để giúp người đọc có cảm nhận riêng của mình, tác giả đã không trực tiếp miêu tả mà gợi ra sự liên tưởng cho người đọc “ nếu như có thể lấy hết vàng và đồng trên trái đất này mang đánh thành muôn vàn lá cây rất mực tinh xảo”
+ Gợi sự suy ngẫm “những chiếc lá nhân tạo nó sẽ rất thô kệch…”
+ Các câu văn miêu tả vẻ đẹp tự nhiên của mùa thu đã khiến chúng ta có cảm nhận độc đáo và lí thú hơn.
Bài 2:
Sử dụng các yếu tố miêu tả:
+ Tả về cảnh vật thiên nhiên trong chuyến đi
+ Tả về người bạn đồng hành
- Sử dụng các yếu tố biểu cảm để bộc lộ tình cảm:
+ Tình cảm chung về chuyến đi
+ Tình cảm trước cảnh vật thiên nhiên và các sự việc trong chuyến đi
Những yếu tố miêu tả, biểu cảm được kết hợp nhuần nhuyễn vào bài viết tự sự, không quá sa đà vào biểu cảm hay miêu tả.