Soạn bài: Tục ngữ về con người và xã hội (trang 12 Ngữ Văn 7 Tập 2)
Câu 1 (trang 13 Ngữ Văn 7 Tập 2): Học sinh đọc kĩ văn bản và chú thích để hiểu các câu tục ngữ và một số từ trong văn bản.
Câu 2 (trang 13): Nghĩa của câu tục ngữ, giá trị kinh nghiệm và trường hợp ứng dụng cụ thể như sau:
| Câu | Nghĩa | Giá trị kinh nghiệm | Trường hợp ứng dụng |
| 1 | Người quý hơn của rất nhiều và luôn đặt người lên trên của | Khuyên nhủ quý trọng con người bởi đó là tài sản vô giá | Phê phán thói coi trọng của cải hơn con người; an ủi động viên “của đi thay người”, …. |
| 2 | Răng tóc phần nào thể hiện được sức khỏe, tính cách con người | Biết cách chăm chút cho bản thân bởi thông qua đó nét đẹp của con người sẽ được thể hiện | Khuyên nhủ con người biết giữ gìn cái răng, tóc đẹp, thể hiện cách nhìn nhận đánh giá người khác của nhân dân, … |
| 3 | Nghĩa đen: dù đói vẫn phải ăn uống sạch sẽ; rách vẫn phải ăn mặc sạch sẽ giữ gìn thơm tho. Nghĩa bóng: dù đói nghèo thiếu thốn vẫn phải sống trong sạch không vì thế mà làm điều tội lỗi, sai trái | Phải biết giữ gìn cốt cách, nhân phẩm của mình dù khó khăn thế nào | Giáo dục lòng tự trọng, tự tôn của con người, phê phán người người thiếu tự trọng, … |
| 4 | Những điều con người phải học: học ăn nói, học để biết làm biết giữ mình biết giao thiệp với người khác | Những điều ta đã học sẽ giúp ta biết ứng xử phù hợp trong mỗi hoàn cảnh khác nhau | Khuyên nhủ con người học hỏi không ngừng |
| 5 | Phải biết tôn trọng những người đã có công lao dạy dỗ chỉ bảo mình | Sống tôn sư trọng đạo, kính trọng, biết ơn những người thầy, cô đã dạy ta. Đó là đạo lí sống cao đẹp, sống có ý nghĩa | Dạy con người sống tôn sư trọng đạo, phê phán lối sống bội bạc vô ơn qua cầu rút ván, biết tìm thầy mà học, …. |
| 6 | Câu này đề cao ý nghĩa của việc học hỏi bạn bè nhưng nó không đề thấp việc học thầy mà muốn nhấn mạnh đến một đối tượng khác, phạm vi khác | Trao đổi hỏi han kiến thức giúp đỡ nhau trong học tập là cách học hiệu quả giúp ta tiếp thu nắm vững kiến thức | Dạy ta cách học tập, khuyên nhủ con người tìm bạn mà chơi… |
| 7 | Khuyên con người biết thương yêu người khác như thương yêu chính bản thân mình. | Lời khuyên triết lí sống thương yêu, vị tha giàu giá trị nhân văn | Dạy ta cách sống tốt, tình cảm, phê phán lối sống vô cảm,.. |
| 8 | Khi hưởng thụ thành quả nào đó phải nhớ đến người có công gây dựng vun đắp, phải biết ơn người đã có công giúp đỡ mình | Sống phải biết ơn những người đi trước đã tạo ra thành quả cho mình hưởng thụ đồng thời giữ gìn phát huy thành quả đó | Dạy cách sống tình nghĩa, phê phán con người sống bội bạc,.. |
| 9 | Một người lẻ loi không thể làm nên việc lớn; nhiều người cùng hợp sức lại sẽ làm được việc lớn, thậm thí cả những việc lớn lao, khó khăn hơn | Sức mạnh của đoàn kết là vô địch cần phải biết sử dụng nó | Biết sống đoàn kết, tận dụng sức mạnh của tinh thần đoàn kết như trong chiến tranh chẳng hạn |
Câu 3 (trang 13): Hai câu tục ngữ
- Không thầy đố mày làm nên.
- Học thầy không tày học bạn.
- Hai câu tục ngữ trên tưởng mâu thuẫn với nhau nhưng thực tế chúng bổ sung nghĩa cho nhau bởi:
+ Một câu nhấn mạnh vai trò của thầy (Không thầy đố mày làm nên), một câu lại đề cao vai trò của việc học bạn (Học thầy không tày học bạn). Câu sau không hạ thấp vai trò của thầy mà muốn nhấn mạnh đến đối tượng khác, phạm vi khác mà chúng ta cần học hỏi.
+ Chúng ta cần học ở cả thầy và bạn trong điều kiện thực tế để khai thác tốt vốn kiến thức của cả hai đối tượng ấy.
- Một số câu tục ngữ tương tự như sau:
+ Một giọt máu đào hơn ao nước lã
+ Bán anh em xa mua láng giềng gần
+ Có mình thì giữ
+ Sẩy đàn tan nghé
Câu 4 (trang 13):
Chứng minh và phân tích giá trị của các đặc điểm sau trong tục ngữ:
- Diễn đạt bằng so sánh: câu 1,6,7
+ Một mặt người bằng mười mặt của
+ Học thầy không tày học bạn
+ Thương người như thể thương thân
- Diễn đạt bằng hình ảnh ẩn dụ: câu 8,9
+ Hình ảnh trồng cây ẩn dụ cho người đi trước đã có công gây dựng thành quả cho mình hưởng thụ (quả)
+ Một cây tượng trựng cho sức mạnh đơn lẻ một người, ba cây hướng tới sức mạnh lớn của nhiều người
- Từ và câu có nhiều nghĩa: câu 2,3,4,8,9
Luyện tập: Những câu tục ngữ đồng nghĩa hoặc trái nghĩa với những câu tục ngữ trong Bài 19 đã học như sau:
| Câu | Đồng nghĩa | Trái nghĩa |
| 1 |
- Lấy của che thân không ai lấy thân che của - Người sống hơn đống vàng |
- Của trọng hơn người |
| 2 |
- Trông mặt mà bắt hình dong |
- Nhất lé, nhì lùn, tam hô, tứ sún |
| 3 |
- Chết trong còn hơn sống đục - Giấy rách phải giữ lấy lề |
- Một miếng khi đói bằng một gói khi no - Con ơi nhớ lấy lời cha /Một năm ăn trộm bằng ba năm làm |
| 4 |
- Muốn biết phải hỏi muốn giỏi phải học - Uốn lưỡi bảy lần trước khi nói |
Đi đâu mà vội mà vàng/ Mà vấp phải đá mà quàng phải dây |
| 5 |
- Muốn sang sông phải bắc cầu kiều/Muốn con hay chữ phải yêu lấy thầy - Nhất tự vi sư bán tự vi sư |
- Qua cầu rút ván - Thua thầy một vạn không bằng kém bạn một li |
| 6 |
- Ở chọn nơi, chơi chọn bạn - Giàu vì bạn sang vì vợ |
Tin bọ mất bọ, tin bạn mất vợ nằm co ro một mình |
| 7 |
- Lá lành đùm lá rách - Bầu ơi thương lấy bí cùng / Tuy rằng khác giống nhưng chung một giàn |
Cứu vật vật trả ơn, cứu người người trả oán |
| 8 |
- Uống nước nhớ nguồn - Uống nước nhớ người đào giếng |
- Ăn cháo đá bát - Được chim bẻ ná, được đá quên nơm |
| 9 |
Góp gió thành bão, góp câu nên rừng |
- Kiến tha lâu cũng đầy tổ - Lắm thầy thối ma |