Soạn văn 12: Số phận con người (M. Sô-lô-khốp)
Bố cục
Gồm 3 phần
- Phần 1 (từ đầu tới “đang nghịch cát”): giới thiệu về những nhân vật.
- Phần 2 tiếp theo tới “chợt lóe lên như thế”: sự hạnh phúc của bé Vania.
- Phần 3 là phần còn lại: Số phận của Sô-cô-lốp và tin tưởng vào sức mạnh người Nga.
Nội dung bài học
Với nghệ thuật kể chuyện, nghệ thuật tạo dựng hình ảnh nhân vật đặc sắc, độc đáo, tác giả đã giúp người đọc cảm nhận được cảnh ngộ của con người sau chiến tranh cũng như khát khao vươn lên làm chủ số phận của chính mình; hiểu và trân trọng đức tính cao quý của con người Nga, dân tộc Nga.
Hướng dẫn soạn bài
Câu 1 Trang 124 Sách giáo khoa Ngữ văn 12 Tập II:
Hoàn cảnh và tâm trạng của An - đrây Xô - cô - lốp sau khi chiến tranh kết thúc và trước khi gặp bé Va - ni - a.
Hoàn cảnh:
- Chịu trăm nghìn cay đắng: “Tôi đã chôn chân trên đất người... cuối cùng của tôi”.
- Không vợ, không con, không nhà, không hy vọng, không trở về quê hương.
- Trở thành kẻ lang thang, ăn nhờ ở đậu, chìm trong men rượu để thoát khỏi quá khứ.
⇒ Chiến tranh cướp đi tất cả những gì quý giá nhất: Tổ quốc, gia đình, tình yêu, hy vọng.
⇒ Chiến tranh tước đoạt tất cả những gì quý giá nhất: quê hương, gia đình, tình yêu thương, niềm hi vọng.
- Tâm trạng:
- Tan nát, mất hồn, đau đớn tột cùng, chịu đựng trong câm lặng, cô đơn.
- Anh ấy tìm đến rượu để dịu nỗi đau.
- Nước mắt: nỗi đau không thể diễn tả thành lời.
⇒ Anh đã rơi vào ngõ cụt vô nghĩa
⇒ Bi kịch của con người trong thời chiến.
Câu 2 Trang 124 Sách giáo khoa Ngữ văn 12 Tập II:
- Việc nhận Vania làm con nuôi đã thay đổi cuộc sống của cả 2 cha con:
+ Bé Vania đã có người che chở, mái ấm gia đình
+ An đrây đã lấy lại được ý nghĩa của cuộc sống, tìm tình yêu để xóa đi nỗi đau chiến tranh.
- Tâm hồn trong sáng của bé Vania:
+ Khuôn mặt lấm lem, quần áo bẩn thỉu nhưng đôi mắt rất sáng.
+ Khi được Xô cô lốp gọi, lên xe để hỏi và chờ phản hồi.
+ Ngồi trong xe: im lặng, trầm ngâm, thỉnh thoảng nhìn Xô cô lốp
+ Trả lời câu hỏi 1 cách hồn nhiên.
- Nhiệt liệt bày tỏ cảm xúc, mong muốn và hy vọng của họ khi nhận con nuôi.
⇒ Vui mừng, bất ngờ và hạnh phúc.
Lòng tốt của Xô cô lốp:
- Khi gặp Vania: cảm thấy quý và nhớ nhung.
- Đối mặt với hoàn cảnh đáng thương và tâm hồn ngây thơ của Vanille ⇒ được nhận làm con nuôi từ nhỏ, cô đột ngột quyết định từ tận đáy lòng mình.
- Khi bạn nghe thấy tiếng bé thở dài: sử dụng các hình tượng nhỏ bé đáng thương để so sánh với Vania tội nghiệp.
- Chăm sóc Va- ni- a như con ruột
- Chịu đựng đau khổ trong im lặng vì sợ làm khổ Vania.
⇒ Giàu tình yêu thương, nhân hậu, trách nhiệm.
- Điểm nhìn của nhân vật trùng với của tác giả:
⇒ Điểm nhìn chan chứa tình yêu thương, hướng đến cuộc sống bình yên, tâm hồn trong sáng của trẻ thơ, mang đầy giá trị nhân đạo.
Câu 3 Trang 124 Sách giáo khoa Ngữ văn 12 Tập II:
* Cuộc đời cô đơn và bất hạnh của An - đrây Xô - cô - lôp đã được miêu tả rất sinh động và chân thực:
- Những khó khăn khi chăm sóc bé Vania.
- Rủi ro trong công việc: xe của anh va phải một con bò nên anh bị mất bằng lái, mất việc làm và phải đi phiêu bạt kiếm sống.
- Tình trạng thể chất của anh ta cũng yếu đi từng chút một: “trái tim tôi đã suy kiệt, đã chai sạn vì đau khổ”.
- Nỗi ám ảnh của anh không ngừng: hầu như đêm nào anh cũng thức dậy với chiếc gối cũng ướt đẫm nước mắt
⇒ Anh đã phải chịu đựng những nỗi đau không gì có thể bù đắp được, và thời gian không thể chữa lành những tổn thương trong trái tim
* Nghị lực vượt khó:
- Nhờ tấm lòng nhân hậu, yêu trẻ.
- Sự kiên cường và lòng dũng cảm.
⇒ Đại diện cho số phận và vẻ đẹp tâm hồn của nước Nga.
Câu 4 Trang 124 Sách giáo khoa Ngữ văn 12 Tập II:
* Thái độ của người tự sự: sự tin tưởng vào 1 thế hệ tương lai qua hình tượng chú bé Va - ni- a: “Nghĩ rằng người Nga đó, …đương đầu với mọi thử thách... ”.
* Ý nghĩa lời trữ tình ngoại đề ở phần kết: là lời giã bài cảm xúc của tác giả với độc giả: “2 con người côi cút, hai hạt cát đã bị sức mạnh phũ phàng của bão tố chiến tranh thổi bạt tới những miền xa lạ... nếu như Tổ quốc kêu gọi”.
⇒ Bộc lộ ý nghĩa tư tưởng của tác phẩm:
+ Nhà văn bộc lộ sự khâm phục và tin tưởng ở tính cách Nga kiên cường.
+ Nhắc nhở và kêu gọi sự quan tâm của xã hội đối với nhân cách con người và đóng góp tiếng nói phê phán chiến tranh phi nghĩa.
+ Nhắc nhở, kêu gọi sự quan tâm, trách nhiệm của toàn xã hội đối với từng số phận cá nhân bất hạnh.
Câu 5 Trang 124 Sách giáo khoa Ngữ văn 12 Tập II:
Từ đoạn trích, Sô - lô - khốp bộc lộ về số phận con người:
- Với Sô - lô - khốp, trong cuộc đời, con người có thể gặp rất nhiều bất hạnh, niềm đau, sự mất mát.
- Số phận con người tập trung khám phá sự bất hạnh của con người sau thời chiến.
- Nhưng tác giả vẫn giữ niềm tin vào số phận con người, ở tính cách Nga kiên cường cũng như niềm tin yêu ở cuộc sống.
Luyện tập
Câu 1 Trang 124 Sách giáo khoa Ngữ văn 12 Tập II:
Truyện ngắn Số phận con người là tác phẩm đầu tiên của nền văn học Xô Viết thời hậu chiến dám mạnh dạn nhìn vào sự thật phũ phàng của chiến tranh.
Các nhân vật trong tác phẩm đều là những con người bình thường thậm chí là những con người nhỏ bé với đủ mọi mối quan hệ phức tạp đa dạng tiêu biểu cho số phận con người trong chiến tranh
Truyện còn có đoạn đề trữ tình ở cuối truyện. Phần cuối thể hiện sự đồng cảm tin tưởng và ngưỡng mộ của tác giả đối với 1 nhân vật Nga kháng chiến nhân hậu.
⇒ Qua tác phẩm nhà văn đã tố cáo mạnh mẽ chiến tranh phát xít đồng thời cũng khẳng định bản lĩnh và lòng nhân ái của con người Nga, nhân cách Nga.
Câu 2 Trang 124 Sách giáo khoa Ngữ văn 12 Tập II:
Tưởng tượng và viết đoạn văn về cuộc sống tương lai của 2 bố con An - đrây Xô - cô – lôp:
Ví dụ: 2 cha con tìm thấy cuộc sống yên bình ở một ngôi làng nhỏ. Cùng với những người dân nơi đây họ ắt tay vào xây dựng cuộc sống mới An - đrây Xô - cô – lôp đã tìm được một công việc ổn định anh không còn ham rượu chè nữa. Cô bé Vania đã cắp sách đến trường cùng các bạn... Cuộc sống của họ rất vui vẻ và hạnh phúc. Những vết thương đau trong quá khứ dần phai nhạt và tạm thời ngủ yên trong ký ức của họ.