Soạn văn 12: Khái quát văn học Việt Nam từ đầu cách mạng tháng tám 1945 đến thế kỉ XX
- VHVH từ Cách mạng tháng 8 năm 1945 đến năm 1975
+ Được hình thành và phát triển trong cuộc kháng chiến giải phóng dân tộc vô cùng ác liệt kéo dài suốt 30 năm
+ Được chia làm 3 giai đoạn: 1945-1954,1955-1964,1965- 1975; từng giai đoạn có các thành tựu riêng
+ Văn học thời điểm này có 3 đặc điểm lớn:
- Phát triển phần lớn theo hướng cách mạng hóa, gắn bó chặt chẽ với vận mệnh chung của dân tộc
- Văn học hướng về đại chúng
- Phần lớn mang khuynh hướng sử thi và cảm hứng lãng mạn
- Từ sau năm 1975 đặc biệt là từ sau năm 1986, cùng với đất nước văn học bước vào giai đoạn đổi mới:
+ Phát triển phần lớn theo hướng dân chủ hóa, có tính nhân bản và nhân đạo sâu sắc
+ Mang tính chất hướng nội, quan tâm nhiều hơn đến số phận cá nhân trong các hoàn cảnh đời thường phức tạp
+ Thể hiện nhiều tìm tòi thay đổi về nghệ thuật
Hướng dẫn soạn bài
Câu 1 Trang 18 Sách giáo khoa Ngữ văn 12 Tập I:
Các điểm chính về hoàn cảnh lịch sử, xã hội, văn hóa có tác động tới sự hình thành và phát triển VHVN từ sau Cách mạng tháng 8 năm 1945 đến năm 1975:
- Cách mạng tháng 8 năm 1945
+ Đã mở ra một kỉ nguyên mới cho dân tộc ta, khai sinh ra 1 nền văn học mới.
+ Thống nhất về khuynh hướng tư tưởng, tổ chức và quan điểm
- Đất nước đã trải qua những sự kiện lớn:
+ Công cuộc xây dựng cuộc sống mới, con người mới XHCN ở Miền Bắc.
+ 2 cuộc kháng chiến yêu nước vĩ đại: chống Pháp, chống Mĩ
=> Hình thành kiểu nhà văn mới: nhà văn - chiến sĩ, các tư tưởng, tình cảm rất riêng
Câu 2 Trang 18 Sách giáo khoa Ngữ văn 12 Tập I:
- Từ năm 1945 đến 1975 VHVN phát triên qua 3 giai đoạn:
+ Văn học giai đoạn chống Pháp (1945- 1954)
+ Văn học giai đoạn xây dựng XHCN (1955- 1964)
+ Văn học giai đoạn chống Mỹ (1965- 1975)
* Những thành tựu chủ yếu
- Văn học giai đoạn chống Pháp (1945-1954)
+ ND ca ngợi Tổ Quốc và chiến sĩ cách mạng: Huế tháng Tám, bất tuyệt (Tố Hữu),Dân khí miền Trung (Hoài Thanh), Tình sông núi (Trần Mai Ninh)...
+ Thể hiện cuộc chiến đấu chống thực dân Pháp: gắn liền với cách mạng, hướng đến đại chúng, ngợi ca dân tộc, niềm tin tương lai cách mạng
- Truyện ngắn và kí: Đôi mắt (Nam Cao); Làng (Kim Lân); Một lần tới thủ đô (Trận Phố Ràng - Trần Đăng); Kí sự Cao Lạng (Nguyễn Huy Tưởng), Xung kích (Nguyễn Đình Thi)...
- Thơ: Cảnh khuya, Rằm tháng Giêng (Hồ Chí Minh), Bên kia sông Đuống (Hoàng Cầm); Đồng chí (Chính Hữu)...
- Kịch ngắn: Bắc Sơn, Những người ở lại (Nguyễn Huy Tưởng)...
- Lý luận, nghiên cứu, phê bình văn học: Nhận đường, Nói chuyện thơ ca kháng chiến (Hoài Thanh), Mấy vấn đề về nghệ thuật (Nguyễn Đình Thi),
- Văn học giai đoạn xây dựng XHCN (1955- 1964)
+ Văn xuôi:
- Viết tới kháng chiến chống Pháp đã qua: Sống mãi với thủ đô (Nguyễn Huy Tưởng); Cao điểm cuối cùng (Hữu Mai); Trước giờ nổ súng (Lê Khâm)...
- Hiện thực trước CM: Vỡ bờ (Nguyễn Đình Thi); Mười năm (Tô Hoài); Cửa biển (Nguyên Hồng)...
- Hợp tác hóa nông nghiệp hóa xã hội chủ nghĩa miền Bắc: Cái sân gạch (Đào Vũ);Mùa lạc (Nguyễn Khải);...
+ Thơ mang cảm hứng về thực tại cuộc sống, nét đẹp của con người:Gió lộng (Tố Hữu); Trời mỗi ngày lại sáng, Đất nở hoa, ... (Huy Cận); Ánh sáng và phù sa (Chế Lan Viên)....
+ Kịch nói: Ngọn lửa (Nguyên Vũ), Chị Nhàn, Nổi gió (Đào Hồng Cẩm)...
- Văn học thời kì chống Mỹ (1965- 1975):
+ Sáng tác miền Nam: Người mẹ cầm súng (Nguyễn Thi); Rừng xà nu (Nguyễn Trung Thành); Hòn đất (Anh Đức)...
+ truyện kí: Chiếc lược ngà (Nguyễn Quang Sáng), Mẫn và tôi (Phan Tứ)...
+ Thơ ca: Những bài thơ đánh thắng giặc (Chế Lan Viên); Ra trận, Máu và hoa (Tố Hữu); Đầu súng trăng treo (Chính Hữu)...
+ Kịch: Đại đội trưởng của tôi (Đào Hồng Cẩm); Đôi mắt (Vũ Dũng Minh)...
Câu 3 Trang 18 Sách giáo khoa Ngữ văn 12 Tập I:
* Phát triển phần lớn theo hướng cách mạng hóa, gắn bó chặt chẽ với vận mệnh chung của dân tộc
- Chủ đề là hiện thực cách mạng, ND là lí tưởng cách mạng
- Thể hiện hình ảnh người chiến sĩ ở mặt trận vũ trang dân quân, du kích, thanh niên xung phong,.....
* Nền văn học hướng tới đại chúng
- Lực lượng sáng tác: bổ sung các cây bút từ trong nhân dân.
- ND sáng tác: Thể hiện cuộc sống nhân dân, tâm tư, khát vọng, sự bất hạnh của họ trong xã hội cũ, khám phá khả năng và phẩm chất của người lao động, tập trung xây dựng hình ảnh quần chúng cách mạng.
- Nghệ thuật: giản dị, dễ hiểu, ngắn gọn, phát huy thể thơ dân tộc.
* Nền văn học phần lớn mang khuynh hướng sử thi và cảm hứng lãng mạn
- Văn học mang khuynh hướng sử thi:
+ Nhắc đến các vấn đề chung của cả cộng đồng, dân tộc, thời đại
+ Nhân vật tiêu biểu của lí tưởng chung của đất nước, gắn bó số phận mình với số phận dân tộc, kết tinh các phẩm chất tốt đẹp của cộng đồng.
+ Giọng điệu ca ngợi, trang trọng và đẹp 1 cách tráng lệ:
- Văn học đậm cảm hứng lãng mạn:
+ Những tác phẩm tràn đầy ước mơ, hướng đến tương lai
+ Khẳng định lí tưởng của cuộc sống mới, nét đẹp của con người mới, ngợi ca chủ nghĩa anh hùng cách mạng.
Câu 4 Trang 18 Sách giáo khoa Ngữ văn 12 Tập I:
- Nước ta chuyển sang nền kinh tế thị trường: xã hội thay đổi quan điểm; cái nhìn đối với con người và nghệ thuật nhiều chiều hơn, linh hoạt, góc cạnh hơn...
- Tiếp xúc rộng rãi đến nền văn hoá thế giới.
- Nhu cầu của bạn đọc phong phú và đa dạng hơn so với trước.
- Đảng Cộng sản Việt Nam có nhiều thay đổi trong quan điểm chỉ đạo văn học nghệ thuật.
=> Đất nước bước sang công cuộc đổi mới thúc đẩy nền văn hoá cũng phải đổi mới thích nghi
Câu 5 Trang 18 Sách giáo khoa Ngữ văn 12 Tập I:
- Thơ: có sự thay đổi, đề tài, nội dung, hình thức đều được mở rộng
- Văn xuôi:
+ Tiểu thuyết chống tiêu cực, truyện ngắn thế sự
+ Một vài tác phẩm văn xuôi đặc sắc viết theo tinh thần đổi mới: Mùa lá rụng trong vườn (Ma Văn Kháng), Hai người trở lại trung đoàn (Thái Bá Lợi), Chiếc thuyền ngoài xa (Nguyễn Minh Châu),…..
- Phóng sự điều tra đánh thẳng vào hiện thực, các phóng sự đã thu hút sự chú ý của người đọc
- Lý luận, nghiên cứu, phê bình văn bình văn học cũng thay đổi
Luyện tập
Văn nghệ phục vụ kháng chiến là quan điểm của Đảng: văn nghệ sĩ dùng ngòi bút phục vụ sự nghiệp kháng chiến của đất nước.
Nhưng chính cuộc kháng chiến đã làm cho văn nghệ một sức sống mới: nó đề cập đến mối quan hệ giữa thực tế của cuộc kháng chiến và văn nghệ.
+ Hiện thực luôn là nguồn sữa mẹ nuôi dưỡng văn học, nghệ thuật
+ Chính kháng chiến đã mang lại cho nghệ thuật một sức sống mới trẻ trung, khoẻ mạnh để nghệ thuật phục vụ tốt hơn cho kháng chiến.
- So với văn học trước cách mạng, ta thấy văn học kháng chiến đã có được một “sức sống mới” bởi nó được định hình bởi hiện thực cuộc kháng chiến.
+ Nội dung không còn bất lực như văn học hiện thực phê phán trước cách mạng
+ Cũng không tách rời cuộc sống của nhân dân như thơ ca, tiểu thuyết lãng mạn trước cách mạng.
Bản 2. Soạn văn: Khái quát văn học Việt Nam từ đầu cách mạng tháng tám 1945 đến TK XX (siêu ngắn)
Câu 1 Trang 18 Sách giáo khoa Ngữ văn 12 Tập I:
Hoàn cảnh lịch sử, xã hội, văn hóa đã tác động đến sự hình thành và phát triển của văn học lúc này:
- Cách mạng tháng Tám năm 1945 thành công, mở ra kỷ nguyên mới cho dân tộc - kỷ nguyên độc lập. Từ đó, văn học vận động, phát triển dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản tạo nên một nền văn học thống nhất về định hướng, tư tưởng, tổ chức và quan niệm về một kiểu nhà văn mới: nhà văn – chiến sĩ
- Từ năm 1945-1975, đất nước có 2 sự kiện lớn, có tác động sâu sắc đến văn học: giải phóng dân tộc suốt 30 năm và phong trào miền Bắc xây dựng chủ nghĩa xã hội.
- Điều kiện giao lưu văn hóa với nước ngoài không thuận lợi, chỉ giới hạn ở một số nước
Câu 2 Trang 18 Sách giáo khoa Ngữ văn 12 Tập I:
Văn học Việt Nam từ 1945 đến 1975 trải qua ba giai đoạn. Thành tựu chủ đạo của từng giai đoạn như sau:
- Giai đoạn 1945-1954:
+ Xuất hiện các tập truyện kí khá dày dặn
+ Thơ đạt được những thành tựu nổi bật
+ Kịch: 1 vài vở kịch được sáng tác phản thực tại cách mạng và kháng chiến
+ Lí luận, nghiên cứu, phê bình văn học chưa phát triển nhưng đã có 1 vài sự kiện và tác phẩm mang ý nghĩa quan trọng
- Giai đoạn 1955-1964
+ Văn xuôi được mở rộng phạm vi đề tài, bao quát được nhiều vấn đề
+ Thơ phát triển mạnh
+ Kịch nói có 1 vài tác phẩm được độc giả chú ý
- Giai đoạn 1965-1975:
+ Văn xuôi thể hiện cuộc kháng chiến và lao động, xây dựng thành công hình tượng con người Việt Nam kiên cường, bất khuất
+ Thơ đạt được những thành tựu tiêu biểu
+ Kịch có những thành tựu đặc sắc
+ Những công trình nghiên cứu, lí luận, phê bình xuất hiện
Câu 3 Trang 18 Sách giáo khoa Ngữ văn 12 Tập I:
Đặc trưng của văn học giai đoạn này là:
- Nền văn học phần lớn vận động theo xu hướng cách mạng hóa, gắn bó chặt chẽ với vận mệnh chung của dân tộc
+ Văn chương là 1 thứ vũ khí, văn chương phục sự kháng chiến
+ Quá trình vận động và phát triển của văn học phù hợp với từng chặng đường lịch sử của dân tộc
- Nền văn chương hướng tới đại chúng: đại chúng vừa là đối tượng được thể hiện vừa là đối tượng phục sự của văn chương, và cũng là nguồn cung cấp lực lượng sáng tác cho văn chương
- Nền văn học phần lớn mang khuynh hướng sử thi và cảm hứng lãng mạn
+ Khuynh hướng sử thi thể hiện ở chủ đề, nhân vật trung tâm, lời văn, giọng điệu,...
+ Cảm hứng lãng mạn: niềm tin vào tương lai tươi sáng, khẳng định lí tưởng của cuộc sống mới,...
Câu 4 Trang 18 Sách giáo khoa Ngữ văn 12 Tập I:
VHVN từ năm 1975 đến hết TK XX phải đổi mới vì sự thay đổi của bối cảnh lịch sử, văn hóa, xã hội:
- Cuộc chiến đấu của nhân dân ta giành được thắng lợi, mở ra 1 kỉ nguyên mới cho dân tộc - kỉ nguyên độc lập, tự do và thống nhất dân tộc
- Đất nước phải đối mặt với những khó khăn, thách thức và yêu cầu phải đổi mới.
- Nền kinh tế chuyển dần sang kinh tế thị trường.
- Văn hóa đã có điều kiện giao lưu với nền văn hóa của nhiều quốc gia trên thế giới.
- Sức mạnh của văn học dịch, báo chí và những phương tiện truyền thông khác
Câu 5 Trang 18 Sách giáo khoa Ngữ văn 12 Tập I:
- Chủ đề: Đa dạng, mới mẻ
- Đội ngũ sáng tác: đề cao sự sáng tạo của nhà văn
- Nội dung: phát triển theo hướng dân chủ hóa, có tính nhân bản, nhân văn sâu sắc, có tính hướng nội, quan tâm nhiều tới số phận cá nhân
- Thể loại:
+ Thơ: không còn tạo được hấp dẫn như trước
+ Văn xuôi: khởi sắc hơn thơ ca, nhạy cảm với những vấn đề đời sống
+ Phóng sự điều tra: phát triển mạnh và thu hút sự chú ý của người đọc
+ Kịch nói: phát triển mạnh mẽ và tạo được tiếng vang
+ Lí luận, nghiên cứu, phê bình văn học có nét đổi mới và có triển vọng
Luyện tập
Câu 1 Trang 19 Sách giáo khoa Ngữ văn 12 Tập I:
- Giải thích: câu văn để nhấn mạnh đặc trưng của một nền văn học chủ yếu đi theo hướng cách mạng hóa, gắn bó chặt chẽ với vận mệnh chung của dân tộc và mối liên hệ gắn bó giữa văn học với kháng chiến.
- Chứng minh, bình luận: đây là ý kiến hoàn toàn đúng
+ Văn học nghệ thuật phục vụ, cổ vũ cho phong trào đấu tranh của nhân dân ta. Nghệ thuật coi kháng chiến là một mặt trận
+ Kháng chiến mang đến cho văn học những thay đổi lớn về đề tài và nhân vật. Văn học, nghệ thuật là tấm gương phản chiếu những vấn đề to lớn, hệ trọng của đất nước.
Bài tiếp: Soạn văn 12: Nghị luận về một tư tưởng, đạo lí