Tổng kết về từ vựng - Sách giáo khoa Ngữ Văn 9 Tập 1

Từ "hoa" trong "lệ hoa" được dùng với nghĩa chuyển. Nghĩa này chỉ xuất hiện tạm thời trong văn cảnh, bởi thế không thể coi đây là hiện tượng chuyển nghĩa làm xuất hiện từ nhiều nghĩa.

Từ đồng âm là các từ giống nhau về âm thanh nhưng có nghĩa khác nhau hoàn toàn, không liên quan gì đến nhau.

a. Có hiện tượng từ nhiều nghĩa. Vì từ lá trong bài thơ được dùng theo nghĩa gốc, còn từ lá trong Công viên là lá phổi của thành phố thì được dùng theo nghĩa chuyển dựa trên nghĩa gốc là tạo ra chất nuôi cây.

b. Có hiện tượng từ đồng âm. Một nghĩa “đường” là đường đi, một nghĩa “đường” là đường dùng để ăn, hai nghĩa không hề liên quan gì đến nhau.

Từ đồng nghĩa là các từ có nghĩa giống nhau hoặc gần giống nhau (trong một số trường hợp có thể thay thế cho nhau)

Chọn cách hiểu (d). Từ đồng nghĩa có thể thay thế cho nhau trong một vài trường hợp, phần lớn các trường hợp là đồng nghĩa không hoàn toàn, không thay thế được.

Từ "xuân" có thể thay thế từ "tuổi" vì từ "xuân" đã chuyển nghĩa theo phương thức hoán dụ (lấy một khoảng thời gian trong năm thay cho năm, tức lấy bộ phận thay cho toàn thể). Việc thay từ "xuân" thể hiện tinh thần lạc quan và sự dí dỏm (vì mùa xuân là biểu tượng của sự tươi trẻ, của sức sống mãnh liệt).

Từ trái nghĩa là những từ có nghĩa trái ngược nhau.

Các cặp từ trái nghĩa: xấu – đẹp, xa – gần, rộng – hẹp, voi – chuột.

Các cặp từ trái nghĩa:

- Cùng nhóm với sống – chết: chiến tranh – hòa bình → diễn tả hai khái niệm loại trừ nhau.

- Cùng nhóm với già – trẻ: yêu – ghét, cao – thấp, nông – sâu, giàu – nghèo, đực – cái → các khái niệm đối nghịch nhau.

Nghĩa của một từ có thể hẹp hay rộng hơn nghĩa của từ khác gọi là cấp độ khái quát nghĩa của từ ngữ.