Tìm hiểu chung về phép lập luận giải thích (trang 69 sgk Ngữ Văn 7 Tập 2)
Câu 1 (trang 69 sgk Ngữ Văn 7 Tập 2):
- Trong đời sống, người ta cần được giải thích khi chưa rõ một điều gì đó.
- Ví dụ: Tại sao nên đọc sách? Tại sao phải bảo vệ môi trường? Tại sao có mưa lũ?...
Câu 2 (trang 70):
Trong văn nghị luận, việc giải thích thường gắn với những vấn đề khái quát có liên quan đến tư tưởng, đạo lí, các chuẩn mực đạo đức, lối sống,... Chẳng hạn: Tình bạn là gì? Vì sao phải khiêm tốn? Thế nào là trung thực? Thế nào là Có chí thì nên?...
Câu 3 (trang 70-71):
a. Bài văn giải thích vấn đề: lòng khiêm tốn và giải thích bằng cách dùng lập luận và lí lẽ làm sáng tỏ khái niệm và biểu hiện, kết hợp phân tích.
b. Để tìm hiểu phương pháp giải thích, em chọn những câu định nghĩa như:
- Lòng khiêm tốn có thể coi là một bản tính căn bản …
- Khiêm tốn là biểu hiện của con người đứng đắn …
- Khiêm tốn là tính nhã nhặn, biết sống một cách nhún nhường …
- Tóm lại, con người khiêm tốn là con người hoàn toàn biết mình, hiểu người …
Đây là một trong những cách giải thích làm cho người ta hiểu sâu hơn những vấn đề còn trừu tượng, chưa rõ, chưa được đào sâu.
c. Cách liệt kê các biểu hiện, cách đối lập người khiêm tốn và kẻ không khiêm tốn chính là những cách giải thích có hiệu quả.
d. Việc chỉ ra cái lợi, cái hại của khiêm tốn và nguyên nhân của thói không khiêm tốn là nội dung của giải thích.
- Như vậy có thể hiểu lập luận giải thích là làm cho người đọc hiểu rõ vấn đề cần giải thích.
Luyện tập (trang 72)
Bài văn: Lòng nhân đạo
- Bài văn giải thích vấn đề "lòng nhân đạo";
- Các ý chính:
+ Lòng nhân đạo - lòng thương người;
+ Loài người còn đầy rẫy những cảnh khổ;
+ Biết xót thương, tìm cách giúp đỡ những cảnh khổ;
+ Phát huy lòng nhân đạo đến cùng và tột độ.
- Phương pháp giải thích: kết hợp giữa lí lẽ với dẫn chứng;
+ Mở bài: Định nghĩa về lòng nhân đạo
+ Thân bài: Nêu dẫn chứng, chứng minh biểu hiện của lòng nhân đạo.
+ Kết bài: Kêu gọi mọi người cần phải phát huy lòng nhân đạo đến tột cùng.
Đọc thêm
Bài văn: Óc phán đoán và thẩm mĩ
- Giải thích vấn đề mối quan hệ giữa phán đoán (lí trí) và thẩm mĩ (rung động thẩm mĩ);
- Các ý chính:
+ Nhiều người có óc phán đoán rất tốt nhưng đôi khi lại thiếu óc thẩm mĩ;
+ Muốn thưởng thức một bài văn, ta dùng trái tim để cảm nhận trước rồi sau mới dùng lí trí;
+ Có thể dùng lí trí để hiểu cái đẹp nhưng quan trọng vẫn là phải luyện mĩ cảm.
Tự do và nô lệ
- Giải thích vấn đề "tự do và nô lệ";
- Các ý chính:
+ Loài người hơn loài vật ở chỗ là có quyền tự do;
+ Không có tự do, người ta cũng chỉ như súc vật;
+ Tự do nghĩa là muốn làm gì thì làm nhưng phải theo lẽ phải;
+ Nô lệ trái với tự do;
+ Không tự do tức là chết.
Bài tiếp: Sống chết mặc bay (trang 83 sgk Ngữ Văn 7 Tập 2)