Ca dao, dân ca những câu hát về tình cảm gia đình (trang 36 sgk Ngữ Văn 7 Tập 1)
Câu 1 (trang 36 sgk Ngữ Văn 7 Tập 1): Lời của từng bài ca dao là lời của ai, nói với ai? Tại sao em khẳng định như vậy?
Trả lời:
| Bài | Lời của ai, nói với ai? | Cơ sở |
| (1) | lời mẹ hát ru con | “ghi lòng con ơi” |
| (2) | lời người con gái lấy chồng xa quê với mẹ | “trông về quê mẹ” |
| (3) | con cháu với ông bà | dựa vào nghĩa và câu “nhớ ông bà bấy nhiêu” |
| (4) | - ông bà, cô bác nói với cháu - cha mẹ dặn dò con cái - anh em một nhà | dựa trên nội dung |
Câu 2 (trang 36): Tình cảm mà bài 1 muốn diễn tả là tình cảm gì? Hãy chỉ ra cái hay của ngôn ngữ, hình ảnh, âm điệu của bài ca dao này. Tìm những câu ca dao cũng nói đến công cha nghĩa mẹ tương tự như bài 1.
Trả lời:
- Tình cảm mà bài 1 muốn diễn tả đó là tình cảm cha mẹ với con cái, nhắn nhủ con phải ghi nhớ công lao trời biển của cha mẹ.
- Cái hay của ngôn ngữ, hình ảnh và âm điệu của bài ca dao đó là: phép so sánh (công cha - núi ngất trời; nghĩa mẹ - nước biển Đông), đối xứng (cha-mẹ; núi-biển), thể lục bát dân gian, âm điệu sâu lắng đi vào lòng người.
- Một số câu ca dao cũng nói lên công cha, nghĩa mẹ như:
+ "Lên non mới biết non cao
Nuôi con mới biết công lao mẹ thầy"
+ "Công cha như núi Thái Sơn
Nghĩa mẹ như nước trong nguồn chảy ra
Một lòng thờ mẹ kính cha
Cho tròn chữ hiếu mới là đạo con"
+ "Nuôi con mẹ héo vóc hình
Cạn bầu sữa ngọt mà tình không vơi"
Câu 3 (trang 36): Bài 2 là tâm trạng người phụ nữ lấy chồng xa quê. Hãy nói rõ tâm trạng đó qua việc phân tích các hình ảnh thời gian, không gian, hành động và nỗi niềm của nhân vật.
Trả lời:
* Tâm trạng người phụ nữ lấy chồng xa quê được phân tích qua các hình ảnh thời gian, không gian, hành động và nỗi niềm của nhân vật. Cụ thể như sau:
- Thời gian: "chiều chiều" - từ láy gợi lên nỗi buồn và thời gian tuần hoàn, lặp đi, lặp lại.
- Không gian: "ngõ sau " - vắng lặng, không gian rộng, gợi sự cô đơn.
- Hành động: "đứng " - sự hướng vọng, không yên lòng.
- Nỗi niềm: "ruột đau chín chiều " - "chín bề", nhiều bề: nỗi cô đơn làm dâu xứ lạ, nhớ thương cha mẹ, tê tái, đau buồn khi không về được với cha mẹ, không giúp đỡ được gì cho cha mẹ nhất là lúc cha mẹ đau ốm.
Câu 4 (trang 36): Bài 3 diễn tả nồi nhớ và sự kính yêu đối với ông bà. Tình cảm đó được diễn tả như thế nào? Cái hay của cách diễn tả đó.
Trả lời:
Phân tích Bài 3 - nỗi nhớ và sự yêu kính với ông bà. Tình cảm đó được diễn đạt như sau và cái hay của cách diễn đạt đó là:
- "Ngó lên ": thể hiện sự tôn kính, kính trọng của con cháu đối với ông bà.
- Hình ảnh "nuộc lạt ": có hai ý nghĩa là "rất nhiều" và "tình cảm gắn bó".
- Cặp từ so sánh "Bao nhiêu... bấy nhiêu ": nỗi nhớ trùng điệp nhiều vô kể.
- Và nỗi nhớ, công ơn đó lại được diễn đạt bằng hình thức lục bát ngọt ngào, cho nên nỗi nhớ càng da diết, công ơn càng sâu đậm.
Câu 5 (trang 36): Trong bài 4, tình cảm anh em thân thương được diễn tả như thế nào? Bài ca dao này nhắc nhở chúng ta điều gì?
Trả lời:
Phân tích Bài 4 - tình cảm anh em thân thương được diễn tả như sau:
- Điệp từ "cùng chung - cùng thân ": thể hiện tình thiêng liêng, quan trọng.
- So sánh: ví anh-em như tay-chân, những bộ phận gắn bó khăng khít trên một thể thống nhất, nói lên sự gắn bó anh em.
→ Bài ca dao này nhắc nhở chúng ta rằng: anh em phải hòa thuận, đoàn kết, thương yêu nhau để cha mẹ vui lòng cũng là lẽ sống đúng đắn.
Câu 6 (trang 36): Những biện pháp nghệ thuật nào được cả bốn bài ca dao sử dụng?
Trả lời:
Những biện pháp nghệ thuật được cả bốn bài ca dao sử dụng đó là:
- Thể thơ lục bát
- Lối ví von, so sánh.
- Hình ảnh gần gũi, quen thuộc trong đời sống.
- Ngôn ngữ vẫn mang tính chất hướng ngoại nhưng không theo hình thức đối đáp mà chỉ là lời nhắn nhủ, tâm tình.
Phần II. Luyện tập
Câu 1 (trang 36): Tình cảm được diễn tả trong bốn bài ca dao là tình cảm gì? Em có nhận xét gì về những tình cảm đó?
Trả lời:
- Tình cảm được diễn tả trong bốn bài ca dao trên là tình cảm gia đình: giữa cha mẹ - con cái, mẹ con, ông bà - con cháu, anh em một nhà.
- Nhận xét về tình cảm: Đó là những tình cảm thiêng liêng, cao quý, chúng ta cần phải tôn trọng và giữ gìn nó.
Câu 2* (trang 36): Ngoài những bài ca dao được học và đọc thêm trong SGK, em hãy tìm đọc và chép lại một số bài ca dao khác có nội dung tương tự.
Trả lời:
Một số bài ca dao nội dung tương tự như:
- “Chiều chiều xách giỏ hái rau
Nhìn lên mả mẹ ruột đau như dần”
- "Biển Đông còn lúc đầy vơi
Chớ lòng cha mẹ suốt đời tràn dâng"
- “Khôn ngoan đối đáp người ngoài
Gà cùng một mẹ chớ hoài đá nhau”
- “Đói lòng ăn hột chà là
Để cơm nuôi mẹ, mẹ già yếu răng”
Bài trước: Mạch lạc trong văn bản (trang 31 sgk Ngữ Văn 7 Tập 1) Bài tiếp: Những câu hát về tình yêu quê hương, đất nước, con người (trang 39 sgk Ngữ Văn 7 Tập 1)