Cảnh khuya, Rằm tháng giêng - Sách giáo khoa Ngữ Văn 7
* Bố cục
Cảnh khuya
- Phần 1 (hai câu đầu): Cảnh khuya tại chiến khu Việt Bắc
- Phần 2 (hai câu cuối): tâm trạng của nhà thơ
Rằm tháng riêng
- Phần 1 (hai câu đầu): cảnh đêm trăng tròn
- Phần 2 (hai câu cuối): hoạt động cách mệnh trong đêm trăng.
Đọc hiểu văn bản
Câu 1 (Trang 142 Sách giáo khoa ngữ văn 7 tập 1)
Hai bài thơ Cảnh khuya và Rằm tháng giêng đều được làm theo thể thơ thất ngôn tứ tuyệt
- Đặc điểm:
+ Mỗi dòng có 7 chữ
+ Mỗi bài thơ có 4 câu
+ Hiệp vần: Chữ cuối cùng của dòng 1- 2- 4
Ngắt nhịp: Câu 1: 3/4
Câu 2 và 3 ngắt nhịp 4/3
Câu 4 ngắt nhịp 2/5
Rằm tháng giêng: Toàn bài ngắt nhịp 4/3
Câu 2 (Trang 142 Sách giáo khoa Ngữ Văn 7 Tập 1)
Hai câu thơ trong bài Cảnh khuya miêu tả cảnh đêm trăng sáng
+ Tiếng suối được so sánh giống như tiếng hát trong trẻo xa vọng trong đêm: gợi sự ấm áp, gần gũi.
+ Hình ảnh đặc sắc trong câu thơ thứ hai gợi lên một bức tranh với sự giao thoa giữa ánh trăng với cảnh vật
+ Từ “lồng” được tác giả sử dụng tới hai lần, nhằm nhấn mạnh vào sự hòa quyện giữa ánh trăng với dáng cây cổ thụ
→ Vẻ đẹp của núi rừng Tây Bắc trong đêm trăng huyền ảo, lung linh, vừa có hình ảnh lại có cả âm thanh êm dịu, trong sáng.
Câu 3 (Trang 142 Sách giáo khoa Ngữ Văn 7 Tập 1)
Hai câu thơ cuối bài: là cái tình si mê của tác giả trước vẻ đẹp của thiên nhiên
- Người chưa ngủ bởi cảnh thiên nhiên Tây Bắc tươi đẹp
- Câu thơ cuối cũng khắc họa hình ảnh một vị lãnh tụ đang trăn trở, mất ngủ vì dân, vì nước của Bác
Câu 4 (Trang 142 Sách giáo khoa Ngữ Văn 7 Tập 1)
- Không gian được miêu tả trong bài thơ
+ Không gian rộng lớn của dòng sông và bầu trời, không gian tràn ngập ánh trăng.
+ Hình ảnh ánh trăng: Nhan đề của bài thơ đã nhấn mạnh tới vẻ đẹp của đêm trăng rằm, hơn nữa đây lại là mùa trăng đầu tiên trong năm chứa đựng sự tinh khôi.
+ Sức sống của mùa xuân: sông xuân, trời xuân, nước xuân
→ Cảnh đêm trăng được miêu tả vẫn tươi đẹp và tràn đầy sức sống
- Cách miêu tả:
+ Không đi sâu vào miêu tả chi tiết cụ thể
+ Đặc tả vào sự giao hòa giữa ánh trăng với cảnh vật
- Câu thơ thứ hai đặc biệt ở chỗ:
+ Ba chữ xuân tiếp nối: xuân giang, xuân thủy, xuân thiên
+ Diễn tả sức xuân ngập tràn và sắc xuân đang trỗi dậy, chuyển động lớn dần
Bài thơ Nguyên tiêu gợi nhớ đến những câu thơ trong bài Phong Kiều dạ bạc của Trương Kế
+ Dạ bán chung thanh đáo khách thuyền
Trương Kế nói tới hình ảnh con thuyền trên sông nước.
Sự khác nhau:
+ “Người khách” ghé thăm nhà thơ là tiếng chuông chùa (Hàn Sơn)
+ “Người khách” trong bài Rằm Tháng Giêng là ánh trăng mênh mông, đượm tình
Câu 6 (Trang 142 Sách giáo khoa Ngữ Văn 7 Tập 1)
Ra đời trong cảnh ngộ khó khăn khi vận mệnh đất nước đang trong tình thế nguy nan nhưng bài thơ Rằm tháng giêng vẫn toát lên được phong thái ung dung của Bác
+ Phong thái ung dung khi thưởng thức vẻ đẹp của thiên nhiên trong mọi hoàn cảnh
+ Hình ảnh trong cả hai bài thơ mang nét cổ điển: con thuyền, ánh trăng, giọng thơ khỏe khoắn, trẻ trung
Cả hai bài thơ đều khắc họa hình ảnh người chiến sĩ Cộng sản yêu nước, một lòng vì dân vì nước
Câu 7 (Trang 142 Sách giáo khoa Ngữ Văn 7 Tập 1)
Cả hai bài thơ đều viết về trăng ở chiến khu Việt Bắc, nhưng vẻ đẹp của trăng ở mỗi bài thơ lại mang nét riêng biệt
+ Trong bài cảnh khuya vẻ đẹp ánh trăng đã được tác giả nhân hóa, trăng lồng vào bóng cây cổ thụ để in hình trên mặt đất.
+ Tiếng suối trong đêm trong trẻo, vang vọng như càng làm cho ánh trăng thêm phần thơ mộng.
- Rằm tháng giêng miêu tả hình ảnh ánh trăng của mùa xuân, mang không khí và dư vị của mùa xuân
+ Cảnh dòng sông trăng, con thuyền nhỏ trong làn sương khói
+ Điều đặc biệt phải nhắc tới chính là sự chan hòa của hình ảnh ánh trăng như đong đầy trên cả con thuyền.
Luyện tập
Một số câu thơ của Bác viết về trăng hoặc cảnh thiên nhiên
Tin thắng trận
Trăng vào cửa sổ đòi thơ
Việc quân đang bận xin chờ hôm sau
Chuông lầu chợt tỉnh giấc thu
Ấy tin thắng trận liên khu báo về
Thư Trung thu 1951
Trung thu trăng sáng như gương
Bác Hồ ngắm cảnh nhớ thương nhi đồng
Sau đây Bác viết mấy dòng
Gửi cho các cháu tỏ lòng nhớ nhung...
Ngắm trăng
Trong tù không rượu cũng không hoa
Cảnh đẹp đêm nay khó hững hờ
Người ngắm trăng soi ngoài cửa sổ
Trăng nhòm khe cửa ngắm nhà thơ