Sang thu - Sách giáo khoa Ngữ Văn 9 Tập 2
Bố cục bài thơ:
- Khổ thơ 1 và 2: Cảm nhận tinh tế của tác giả trước sự biến đổi của trời đất trong khoảnh khắc giao mùa
- Khổ 3: Suy ngẫm của tác giả về triết lí nhân sinh trong cuộc đời
Câu 1 (Trang 71 Sách giáo khoa ngữ văn 9 tập 2)
Sự biến đổi của trời đất sang thu được thể hiện từ sự cảm nhận tinh tế của tác giả:
+ Bỗng: sự ngạc nhiên, bâng khuâng trước sự biến đổi của đất trời
+ Hương ổi phả trong gió se
+ Sương chùng chình qua ngõ
- Khoảnh khắc giao mùa đem tới cảm nhận ngỡ ngàng, xao xuyến trong tâm hồn tác giả
- Thi sĩ gợi tả sự biến chuyển khoảnh khắc sang thu bằng nhiều yếu tố, nhiều giác quan:
+ Chim vội vã, sông dềnh dàng
+ Đám mây mùa hạ "vắt nửa mình sang thu"- một hình ảnh giàu sức biểu cảm
→ Cảm nhận tinh tế, có chọn lọc của thi sĩ thông qua những quan sát chân thực
Câu 2 (Trang 71 Sách giáo khoa ngữ văn 9 tập 2)
Biến chuyển trong không gian lúc sang thu được nhà thơ cảm nhận qua nhiều yếu tố, bằng nhiều giác quan và sự rung động vô cùng tinh tế:
- Hương ổi lan tỏa trong không gian, phả vào gió se.
- Sương đầu thu giăng mắc nhẹ nhàng gợi lên vẻ đẹp dịu dàng của bức tranh thiên nhiên, những cánh chim bắt đầu vội vã ở buổi hoàng hôn.
- Cảm giác giao mùa được diễn tả đầy thi vị qua đám mây mùa hạ "vắt nửa mình sang thu".
- Nắng cuối hạ vẫn còn nồng, còn sáng nhưng nhạt dần. Những ngày giao mùa này đã ít những cơn mưa rào ồ ạt, bất ngờ.
- Lúc này cũng bớt đi những tiếng sấm bất ngờ đi cùng những cơn mưa rào bất chợt mùa hạ thường có.
- Cần cảm nhận được sự tinh tế của thi sĩ diễn tả trong những từ ngữ thể hiện cảm giác, trạng thái: bỗng, phả vào, chùng chình, hình như, dềnh dàng, vắt nửa mình…
Câu 3 (trang 71 Sách giáo khoa ngữ văn 9 tập 2)
Sấm cũng bớt bất ngờ
Trên hàng cây đứng tuổi
Ý nghĩa tả thực: mùa thu, trời bớt sấm chớp trên những hàng cây cao, cổ thụ
- Sấm còn tượng trưng cho những biến động thất thường, những khó khăn, sóng gió trong cuộc đời
- Hàng cây đứng tuổi để chỉ những người từng trải, có kinh nghiệm sống, có sự vững vàng, bản lĩnh
→ Hai câu kết khẳng định, việc con người từng trải cũng giống như hàng cây cổ thụ vững vàng không còn lo sợ, kinh ngạc trước những biến động của cuộc đời.
Luyện tập
Câu hỏi (Trang 72 Sách giáo khoa Ngữ Văn 9 Tập 1): Dựa vào các hình ảnh, bố cục của bài thơ, viết một bài văn ngắn diễn tả cảm nhận của Hữu Thỉnh trước sự biến chuyển của đất trời lúc sang thu.
Đoạn văn gợi ý:
Bài thơ Sang thu của Hữu Thỉnh là một trong những bài thơ thể hiện tinh tế, đặc sắc nhất sự biển đổi của cảnh vật trong không gian cuối hạ đầu thu. Trước khung cảnh giao mùa tuyệt đẹp ấy, tác giả không chỉ diễn tả lòng yêu mến vẻ đẹp thiên nhiên của quê hương đất nước mà còn đồng thời diễn tả những suy ngẫm về triết lý cuộc đời.
Ở hai khổ thơ đầu, một loạt những sự vật, hiện tượng thiên nhiên được nhà thơ khắc họa như: hương ổi, sương, sông, chim, đám mây mùa hạ. Trong khoảnh khắc giao mùa, mọi sự vật đều có sự đổi thay. Mùa thu đến mang theo hương ổi thoang thoảng trong không gian. “Sương chùng chình qua ngõ” như cố ý nán lại, tiếc nuối mùa hạ. Dòng chảy của sông cũng như chậm lại, thong thả hơn trong cái tiết trời thu đang đến gần. Đám mây mùa hạ “vắt nửa mình sang thu”, hình ảnh đầy sức gợi hình. Những sự vật thiên nhiên trong bài thơ đã được tác giả thổi hồn vào đó khiến chúng trở nên sinh động. Cả không gian cũng như có xúc cảm, có tâm hồn. Thiên nhiên đất trời được tác giả Hữu Thỉnh miêu tả trong trạng thái lửng lơ, nửa còn là hạ, nửa đã là thu. Sang thu, nhịp sống như chậm lại, tất cả trở nên chậm lại, dịu dàng hơn. Những hình ảnh trên đã cho thấy sự quan sát nhạy bén, tinh tế của thi sĩ trước những biến chuyển dù nhỏ bé của thiên nhiên. Nó cũng đồng thời thể hiênh tâm trạng vừa như nuối tiếc mùa hạ, lại vừa đang chào đón mùa thu của thi sĩ khi đứng giữa thiên nhiên giao mùa.
Nếu hai khổ thơ đầu là xúc cảm của thi sĩ trước vẻ đẹp thiên nhiên thì đến khổ thơ cuối, dòng xúc cảm ấy chuyển sang suy tư, triết lý. Thông qua cảnh sắc thiên nhiên đất trời khoảnh khắc giao mùa, thi sĩ đã bộc bạch những nghĩ suy về triết lý nhân sinh: Khi bước sang nửa bên kia con dốc cuộc đời, con người ta sẽ trở nên bản lĩnh hơn, bình tĩnh hơn trước những biến cố, bất ngờ của cuộc sống. Những hiện tượng thiên nhiên như “nắng”, “mưa”, “sấm” là biểu trưng cho những biến cố xảy đến với con người trong cuộc sống. “Hàng cây đứng tuổi” chính là hình ảnh của những con người từng trải, đã bước qua tuổi trẻ.
Những hình ảnh giàu tính biểu tượng cùng với bố cục của bài thơ đã góp phần khắc họa dòng tâm trạng, cảm nhận của nhà thơ Hữu Thỉnh trước sự biến chuyển của đất trời lúc sang thu.
Ý nghĩa - Giá trị
- Về nội dung: Học sinh hiểu được những cảm nhận tinh tế của tác giả trước sự biến đổi của đất trời cuối hạ đầu thu.
- Về nghệ thuật: Học sinh phân tích được giá trị biểu đạt của thể thơ năm chữ cùng với những hình ảnh gợi hình, gợi cảm, mang tính chất biểu tượng cao.