Phong cách ngôn ngữ nghệ thuật (trang 101 sgk Ngữ văn 10 tập 2)
Phong cách ngôn ngữ nghệ thuật có 3 đặc trưng cơ bản: tính truyền cảm, tính hình tượng và tính cá thể hóa.
1. Tính hình tượng
- Tính hình tượng được tạo ra dựa trên rất nhiều phép tu từ: so sánh, ẩn dụ, nói quá, hoán dụ, nói giảm nói tránh…
- Hệ quả của tính hình tượng chính là tính đa nghĩa – tính hàm súc.
2. Tính truyền cảm
Tính truyền cảm biểu hiện ở chỗ làm cho người nghe (đọc) cùng buồn, vui, yêu thích… như chính người nói (viết).
3. Tính cá thể hóa
Ngôn ngữ khi mỗi nhà thơ, nhà văn sử dụng biểu hiện một phong cách riêng, một giọng riêng, không dễ dàng bắt chước, pha trộn. Sự khác biệt là ở cách sử dụng từ ngữ, đặt câu và ở cách dùng hình ảnh, xuất phát từ cá tính sáng tạo của người viết.
Luyện tập
Câu 1:
Các phép tu từ thường được dùng để tạo tính hình tượng của ngôn ngữ nghệ thuật: ẩn dụ, so sánh, hoán dụ, nhân hóa, nói quá, nói giảm nói tránh, từ tượng thanh, tượng hình, thậm xưng (nói ngoa, thường có mục đích hài hước – gần với nói quá)…
Ví dụ về phép thậm xưng:
Con rận bằng con ba ba,
Đêm nằm nó ngáy cả nhà thất kinh.
(Ca dao hài hước)
Câu 2: Đặc trưng nổi bật nhất trong phong cách ngôn ngữ nghệ thuật là tính hình tượng:
- Tính hình tượng vừa có mục đích (phản ánh thế giới khách quan và cảm nhận về thế giới một cách chủ quan của con người) vừa là phương tiện sáng tạo của nghệ thuật.
- Bản thân tính hình tượng chứa đựng 2 đặc trưng còn lại là tính cá thể hóa và tính truyền cảm.
Câu 3: Lựa chọn từ phù hợp:
a. Điền từ canh cánh hoặc thấm đượm
b. Dòng 3: rắc
Dòng 4: Giết
Câu 4: So sánh tính cá thể trong 3 đoạn thơ:
Các nét riêng của các tác giả một phần vì 3 tác giả sống ở các thời đại khác nhau, một phần vì mỗi người có cá tính sáng tạo riêng: Tiếng thu (thời Pháp thuộc), Thu vịnh (thời phong kiến), Đất nước (sau Cách mạng, đất nước độc lập).
| Phương diện so sánh | Thu vịnh (a) | Tiếng thu (b) | Đất nước (c) |
| Từ ngữ | gợi tả, ước lệ | quen thuộc, giản dị, tả thực | tả thực, vui tươi |
| Nhịp điệu | chậm rãi với nhịp 4/3; 2/2/3 và âm hưởng trang nhã | âm điệu thổn thức, nhịp 3/2 | thơ tự do ngắt nhịp một cách linh hoạt, nhịp điệu vui tươi |
| Hình tượng | mùa thu tĩnh lặng và thanh cao với trời, nước, trăng | Lá vàng, hơi hướng tả thực, mới lạ | gió, rừng tre, núi đồi, trời thu -> mùa thu gần gũi |