Bài 65: Ôn tập phần sáu (Tiến hóa) và phần bảy (Sinh thái học) - Sinh học 12 nâng cao

Các bằng chứng	Vai trò
Cổ sinh vật học	Các hóa thạch trung gian phản ánh mối quan hệ giữa các ngành, các lớp trong quá trình tiến hóa
Giải phẫu học so sánh	Các cơ quan tương đồng, thoái hóa phản ánh mẫu cấu tạo chung của các nhóm lớn, nguồn gốc chung của chúng.
Phôi sinh học so sánh	Sự giống nhau trong phát triển phôi của các loài thuộc những nhóm phân loại khác nhau cho thấy mối quan hệ về nguồn gốc của chúng. Sự phát triển cá thể lặp lại sự phát triển rút gọn của loài.
Địa lí sinh học	Sự giống nhau trong hệ động, thực vật của các khu vực địa lí có liên quan với lịch sử địa chất.
Tế bào học và Sinh học phân tử	Cơ thể mọi sinh vật đều được cấu tạo từ tế bào. Các loài đều có axit nuclêic cấu tạo từ 4 loại nuclêôtit, mã di truyền thống nhất, prôtêin cấu tạo từ trên 20 loại axit amin.

Bài 2 trang 267: Hãy điền nội dung phù hợp vào bảng 65.2.

Bảng 65.2: So sánh các thuyết tiến hóa

Chỉ tiêu so sánh	Thuyết Lamac	Thuyết Đacuyn	Thuyết hiện đại
Các nhân tố tiến hóa
Hình thành đặc điểm thích nghi
Hình thành loài mới
Chiều hướng tiến hóa

Trả lời:

Chỉ tiêu so sánh	Thuyết Lamac	Thuyết Đacuyn	Thuyết hiện đại
Các nhân tố tiến hóa	- Thay đổi của ngoại cảnh. - Tập quán hoạt động (ở động vật).	Biến dị, di truyền, chọn lọc tự nhiên.	Các quá trình đột biến, di nhập gen, giao phối không ngẫu nhiên, chọn lọc tự nhiên, biến động di truyền.
Hình thành đặc điểm thích nghi	Các cá thể cùng loài phản ứng giống nhau trước sự thay đổi từ từ của ngoại cảnh, không có đào thải.	Đào thải các biến dị bất lợi, tích lũy các biến dị có lợi cho sinh vật dưới tác dụng của chọn lọc tự nhiên. Đào thải là mặt chủ yếu.	Dưới tác động của 3 nhân tố chủ yếu: quá trình đột biến, quá trình giao phối và quá trình chọn lọc tự nhiên.
Hình thành loài mới	Dưới tác động của ngoại cảnh, loài biến đổi từ từ, qua nhiều dạng trung gian.	Loài mới được hình thành dần dần qua nhiều dạng trung gian dưới tác động của chọn lọc tự nhiên theo con đường phân li tình trạng từ một gốc chung.	Hình thành loài mới là quá trình cải biến thành phần kiểu gen của quần thể theo hướng thích nghi, tạo ra kiểu gen mới, cách li sinh sản với quần thể gốc.
Chiều hướng tiến hóa	Nâng cao trình độ tổ chức từ giản đơn đến phức tạp.	- Ngày càng đa dạng - Tổ chức ngày càng cao - Thích nghi ngày càng hợp lí.	Như quan điểm của Đacuyn – chiều hướng tiến hóa của các nhóm loài: tiến bộ sinh học và thoái bộ sinh học.

Bài 3 trang 268: Hãy điền nội dung phù hợp vào bảng 65.3.

Bảng 65.3: Vai trò các nhân tố tiến hóa trong tiến hóa nhỏ

Các nhân tố tiến hóa	Vai trò
Đột biến
Giao phối không ngẫu nhiên
Chọn lọc tự nhiên
Di – nhập gen
Các yếu tố ngẫu nhiên

Trả lời:

Các nhân tố tiến hóa	Vai trò
Đột biến	Tạo nguồn nguyên liệu sơ cấp (đột biến) cho tiến hóa (chủ yếu) và làm thay đổi nhỏ tần số alen.
Giao phối không ngẫu nhiên	Làm thay đổi thành phần Kiểu gen của quần thể theo hướng giảm dần tỉ lệ thể dị hợp và tăng dần thể đồng hợp.
Chọn lọc tự nhiên	Định hướng sự tiến hóa, quy định chiều hướng và nhịp điệu biến đổi tần số tương đối của các alen trong quần thể.
Di – nhập gen	Làm thay đổi tần số tương đối các alen, gây ảnh hưởng tới vốn gen của quần thể
Các yếu tố ngẫu nhiên	Làm thay đổi đột ngột tần số tương đối các alen, gây ảnh hưởng lớn tới vốn gen của quần thể.

Bài 4 trang 268: Hãy điền nội dung phù hợp vào bảng 65.4.

Bảng 65.4: Các đặc điểm cơ bản trong quá trình phát sinh sự sống và loài người

Sự phát sinh	Các giai đoạn	Đặc điểm cơ bản
Sự sống
Tiến hóa hóa học
Tiến hóa tiền sinh học
Tiến hóa sinh học
Loài người
Người tối cổ
Người cổ
Người hiện đại

Trả lời:

Sự phát sinh	Các giai đoạn	Đặc điểm cơ bản
Sự sống	Tiến hóa hóa học	Quá trình phức tạp hóa các hợp chất cacbon: C → CH → CHO → CHON Phân tử đơn giản → Phân tử phức tạp → đại phân tử → đại phân tử tự tái bản (ADN).
Tiến hóa tiền sinh học	Hệ đại phân tử → tế bào nguyên thủy → tế bào nhân sơ → đơn bào nhân thực.
Tiến hóa sinh học	Hộp sọ 450 → 750 cm3, đứng thẳng, đi bằng hai chân sau. Biết sử dụng công cụ dụng cụ như: cành cây, hòn đá, mảnh xương thú để tự vệ.
Loài người	Người tối cổ	- Homo habilis (người khéo léo): hộp sọ 600 – 800 cm3, sống thành đàn, đi thẳng đứng, biết chế tác và sử dụng các công cụ bằng đá. - Homo erectus (người thẳng đứng): hộp sọ lớn từ 900 – 1000 cm3, chưa có lồi cằm, dùng công cụ bằng đá, xương, biết dùng lửa.
Người cổ	Thể tích hộp sọ: 1400 cm3, có lồi cằm, dùng dao sắc, rìu mũi nhọc bằng đá silic, tiếng nói khá phát triển, dùng lửa thông thạo. Sống thành đàn. Bước đầu có đời sống văn hóa.
Người hiện đại	Thể tích hộp sọ: 1700 cm3, lồi cằm rõ, dùng lưỡi rìu có lỗ tra cán, lao có ngạnh móc câu, kim khâu. Sống thành bộ lạc, có nền văn hóa phức tạp, có mầm mống mĩ thuật và tôn giáo.

Bài 5 trang 268: Hãy điền nội dung phù hợp vào bảng 65.5.

Bảng 65.5: Sự phân chia các nhóm sinh vật dựa vào giới hạn sinh thái

Yếu tố sinh thái	Nhóm thực vật	Nhóm động vật
Ánh sáng
Nhiệt độ
Độ ẩm

Đáp án:

Yếu tố sinh thái	Nhóm thực vật	Nhóm động vật
Ánh sáng	- Nhóm cây ưa sáng, nhóm cây ưa bóng. - Cây dài ngày và cây ngắn ngày.	- Nhóm động vật ưa sáng và nhóm động vật ưa tối.
Nhiệt độ	- Thực vật biến nhiệt.	- Động vật biến nhiệt, động vật hằng nhiệt.
Độ ẩm	- Thực vật ưa ẩm, thực vật ưa ẩm vừa. - Thực vật chịu hạn	- Động vật ưa ẩm. - Động vật ưa khô.

Bài 6 trang 269: Hãy điền nội dung phù hợp vào bảng 65.6.

Bảng 65.6: Quan hệ cùng loài và khác loài

Quan hệ	Cùng loài	Khác loài
Hỗ trợ
Cạnh tranh – Đối kháng

Trả lời:

Quan hệ	Cùng loài	Khác loài
Hỗ trợ	Quần tụ, bầy đàn hay họp thành xã hội.	Hội sinh, hợp sinh, cộng sinh.
Cạnh tranh – Đối kháng	Cạnh tranh, ăn thịt nhau.	Hãm sinh, cạnh tranh, con mồi – vật dữ, vật chủ - vật kí sinh

Bài 7 trang 269: Hãy điền nội dung phù hợp vào bảng 65.7.

Bảng 65.7: Đặc điểm của các cấp độ tổ chức sống

Các cấp độ tổ chức sống	Khái niệm	Đặc điểm
Quần thể
Quần xã
Hệ sinh thái
Sinh quyển

Trả lời:

Các cấp độ tổ chức sống	Khái niệm	Đặc điểm
Quần thể	Bao gồm những cá thể cùng loài, cùng sống trong một khu vực nhất định, ở một thời điểm nhất định, giao phối tự do với nhau tạo ra thế hệ mới.	- Có các đặc trưng về mật độ, tỉ lệ giới tính, thành phần tuổi… - Các cá thể có mối quan hệ sinh thái hỗ trợ hoặc cạnh tranh - Số lượng cá thể có thể biến động có hoặc không theo chu kì, thường được điều chỉnh ở mức cân bằng.
Quần xã	Bao gồm những quần thể thuộc các loài khác nhau, cùng sống trong một không gian xác định có mối quan hệ sinh thái mật thiết với nhau để tồn tại và phát triển ổn định theo thời gian.	- Có các tính chất cơ bản về số lượng và thành phần các loài; luôn có sự khống chế tạo nên sự cân bằng sinh học về số lượng cá thể. - Sự thay thế kế tiếp nhau của các quần xã theo thời gian là diễn thế sinh thái.
Hệ sinh thái	Bao gồm quần xã sinh vật và khu vực sống (sinh cảnh) của nó, trong đó các sinh vật luôn có sự tương tác lẫn nhau và với môi trường tạo nên các chu trình sinh địa hóa và sự biến đổi năng lượng.	- Có nhiều mối quan hệ, nhưng quan trọng là về mặt dinh dưỡng thông qua chuỗi và lưới thức ăn. - Dòng năng lượng trong hệ sinh thái được vận chuyển qua các bậc dinh dưỡng của các chuỗi thức ăn: SV sản xuất → SV tiêu thụ → SV phân giải.
Sinh quyển	Là một hệ sinh thái khổng lồ và duy nhất trên hành tinh.	Gồm những khu sinh học (hệ sinh thái lớn) đặc trưng cho những vùng địa lí, khí hậu xác định, thuộc 2 nhóm trên cạn và dưới nước.

Bài 8 trang 269: Hãy điền những cụm từ thích hợp và chiều mũi tên vào các ô sơ đồ chuỗi thức ăn (hình 65.1) dưới đây và giải thích:

Trả lời:

Bài 9 trang 270: Hãy điền các số thích hợp vào các ô hình chữ nhật và hình elip ở sơ đồ 65.2 dưới đây và giải thích

Hình 65.2: Sơ đồ mối quan hệ giữa các cấp độ tổ chức sống và môi trường

1. Môi trường; 2. Các cấp độ tổ chức sống; 3. Các nhân tố sinh thái; 4. Cá thể

5. Vô sinh; 6. Quần xã; 7. Người; 8. Quần thể; 9. Hữu sinh.

Trả lời:

Bài tập trắc nghiệm trang 270-271 sgk Sinh học 12 nâng cao: Hãy chọn một phương án trả lời đúng trong các câu sau đây:

Câu hỏi 1 (trang 270 – Sinh học 12 nâng cao): Cơ quan tương đồng có ý nghĩa gì trong tiến hóa?

A. Phản ánh chức năng quy định cấu tạo.

B. Phản ánh sự tiến hóa phân li.

C. Phản ánh sự tiến hóa đồng quy.

D. Phản ánh nguồn gốc chung.

Câu hỏi 2 (trang 270 – Sinh học 12 nâng cao): Sự giống nhau trong phát triển phôi của các loài thuộc các nhóm phân loại khác nhau phản ánh

A. nguồn gốc chung của sinh vật.

B. sự tiến hóa phân li.

C. mức độ quan hệ giữa các nhóm loài.

D. quan hệ giữa phát triển cá thể và phát triển loài.

Câu hỏi 3 (trang 270 – Sinh học 12 nâng cao): Đặc điểm nổi bật của động, thực vật ở đảo lục địa là gì?

A. Có sự du nhập các loài từ các nơi khác đến.

B. Giống với hệ động, thực vật ở vùng lục địa lân cận.

C. Có những loài đặc hữu.

D. Cả B và C.

Câu hỏi 4 (trang 271 – Sinh học 12 nâng cao): Đóng góp quan trọng của học thuyết Đacuyn là

A. đề xuất biến dị cá thể có vai trò quan trọng cho tiến hóa.

B. đưa ra thuyết chọc lọc.

C. giải thích nguồn gốc chung các loài.

D. giải thích được sự hình thành đặc điểm thích nghi.

Câu hỏi 5 (trang 271 – Sinh học 12 nâng cao): Đóng góp chủ yếu của thuyết tiến hóa tổng hợp là

A. giải thích được tính đa dạng và thích nghi của sinh giới.

B. tổng hợp các bằng chứng tiến hóa từ nhiều lĩnh vực.

C. làm sáng tỏ cơ chế tiến hóa nhỏ.

D. xây dựng cơ sở lí thuyết tiến hóa lớn.

Câu hỏi 6 (trang 271 – Sinh học 12 nâng cao): Theo thuyết tiến hóa hiện đại, đơn vị tiến hóa cơ sở ở những loài giao phối là

A. cá thể.

B. quần thể.

C. nòi địa lí và nòi sinh thái.

D. loài

Câu hỏi 7 (trang 271 – Sinh học 12 nâng cao): Các nhân tố có vai trò cung cấp nguyên liệu cho quá trình tiến hóa là

A. quá trình giao phối và chọn lọc tự nhiên.

B. quá trình đột biến và các cơ chế cách li.

C. quá trình đột biến và biến động di truyền.

D. quá trình đột biến và quá trình giao phối.

Câu hỏi 8 (trang 271 – Sinh học 12 nâng cao): Nhân tố tiến hóa có vai trò định hướng cho quá trình tiến hóa nhỏ là

A. quá trình đột biến.

B. biến động di truyền.

C. chọn lọc tự nhiên.

D. các cơ chế cách li.

Câu hỏi 9 (trang 271 – Sinh học 12 nâng cao): Mối quan hệ sinh học tạo cho cả hai loài đều cùng có lợi là

A. quan hệ hội sinh.

B. quan hệ hợp tác.

C. quan hệ cộng sinh.

D. cả B và C.

Câu hỏi 10 (trang 271 – Sinh học 12 nâng cao): Kích thước quần thể thể hiện ở

A. mật độ.

B. tỉ lệ đực/cái.

C. mức sinh sản và mức tử vong.

D. cấu trúc tuổi.

Trả lời: