Soạn bài: Hồn Trương Ba, da hàng thịt (Lưu Quang Vũ) (trang 153 sgk Ngữ văn 12 Tập 2)
I. Giới thiệu đôi nét về tác giả, tác phẩm
1. Tác giả
- Lưu Quang Vũ (1948 – 1988) sinh ra ở Hạ Hòa, Phú Thọ, quê gốc ở Đà Nẵng.
- Lưu Quang Vũ sinh ra trong một gia đình tri thức, cha ông là nhà viết kịch Lưu Quang Thuận, nên thiên hướng và năng khiếu nghệ thuật của ông đã sớm bộc lộ từ nhỏ.
- Những tác phẩm tiêu biểu: Sống mãi tuổi 17, Nếu anh không đốt lửa, Lời thề thứ 9, Khoảnh khắc và vô tận, tôi và chúng ta,...
2. Tác phẩm
Tác phẩm "Hồn Trương Ba, da hàng thịt" , được nhà văn Lưu Quang Vũ viết năm 1981 nhưng đến năm 1984 mới ra mắt công chúng. Đây là một trong những vở kịch đặc sắc nhất của Lưu Quang Vũ, đã công diễn nhiều lần trên sân khấu trong và ngoài nước. Từ một cốt truyện dân gian, Lưu Quang Vũ đã xây dựng thành một vở kịch nói hiện đại, đặt ra nhiều vấn đề mới mẻ, có ý nghĩa, triết lí và nhân văn sâu sắc.
Văn bản trích phần lớn cảnh VII và đoạn kết của vở kịch.
II. Hướng dẫn sọan bài
Câu 1 (trang 153 sgk Ngữ văn 12 Tập 2):
Qua đoạn đối thoại giữa hồn Trương Ba và xác hàng thịt, các hàm ý mà tác giả muốn gửi gắm đó là:
- Nỗi dằn vặt, trăn trở của nhân vật hồn Trương Ba về cuộc sống ngang trái của mình.
- Những lí lẽ cám dỗ của nhân vật xác hàng thịt.
- Qua hình ảnh của hồn Trương Ba và xác hàng thịt, tác giả Lưu Quang Vũ muốn nhắc đến một ý nghĩa giáo dục sâu sắc "Không nên hoán đổi thể xác và trú ngụ vào những nơi không phải của mình"
- Ý nghĩa triết lí của vở kịch: Vở kịch nói lên sự thống nhất giữa tư tưởng và hình thức. Đây là một ý nghĩa triết lí có tính khái quát cao, bao trùm nhiều mặt của đời sống xã hội.
Câu 2 (trang 153):
* Nguyên nhân chính làm cho người thân của Trương Ba và cả chính Trương Ba rơi vào trạng thái bất ổn, phải chịu nhiều đau khổ đó là: Một tâm hồn Trương Ba (có học thức, nhân hậu, cao khiết, ngay thẳng, có nhiều thú vui tao nhã, chơi cờ... ) nhưng phải trú nhờ vào thể xác của anh hàng thịt (dung tục, thô thiển, ham muốn tầm thường, ... ).
⇒ Với sự thay đổi hoàn toàn nhưu vậy mọi người xung quanh không ai thừa nhận ông.
* Thái độ của hồn Trương Ba cảm thấy: hụt hẫng, cô đơn. Ông bị mọi người xa lánh, sự tồn tại của ông vì thế cũng trở nên vô nghĩa, nặng nề và bức bối.
Câu 3 (trang 154):
Sự khác nhau giữa Quan niệm của Đế Thích và Trương Ba
| Quan niệm của Đế Thích | Quan niệm của Trương Ba |
| Khuyên Trương Ba chấp nhận vì thế giới vốn không toàn vẹn: “Dưới đất, trên trời đều thế cả”. ⇒ Với sự nhìn nhận đó cho thấy: Đế Thích có cái nhìn quan liêu, hời hợt. |
Không chấp nhận cái cảnh phải sống bên trong một đằng bên ngoài một nẻo, muốn được là mình “toàn vẹn”. ⇒ Trương Ba cần cuộc sống có ý nghĩa, phải đúng là mình, hòa hợp toàn vẹn giữa linh hồn và thể xác. |
* Trương Ba trách Đế Thích, người đem lại cho mình sự sống cho mình rằng: “Ông chỉ nghĩ đơn giản là cho tôi sống, nhưng sống như thế nào thì ông chẳng cần biết”, đây là một lời trách cứ hoàn toàn đúng bởi việc Trương Ba sống dựa vào xác anh hàng thịt đã khiến hồn ông trở thành nô lệ cho thân xác và không được sống thật với con người mình.
* Màn đối thoại giữa Trương Ba và Đế Thích nói lên ý nghĩa:
- Mỗi con người là một thể thống nhất giữa linh hồn và thể xác. Hồn và xác lúc nào cũng phải hài hòa. Không thể có một tâm hồn thanh cao trong một thân xác phàm tục, tội lỗi.
- Đã sống thì phải sống cho đúng nghĩa, cho ra con người chứ không phải sống dễ dàng, đơn giản, chăp vá. Khi sống nhờ, sống chắp vá, không được là mình thì cuộc sống cũng trở nên vô nghĩa mà thôi.
Câu 4 (trang 154):
Khi Trương Ba nhất quyết đòi trả xác cho hàng thịt, Đế Thích định cho hồn Trương Ba nhập vào cu Tị, Trương Ba đã từ chối bởi:
- Ông không chấp nhận cách sống giả tạo “không thể bên trong một đằng, bên ngoài một nẻo được”, sống mà không được là chính mình thì cuộc sống đó còn “khổ hơn là cái chết”.
- Quyết định của hồn Trương Ba thể hiện một tính cách quyết đoán, mạnh mẽ và cả một lòng tự trọng, nhân hậu, giàu tình yêu thương.
Câu 5 (trang 154):
Cảm nghĩ về đoạn kết: Kết thúc vở kịch, nhân vật hồn Trương Ba chấp nhận cái chết, cho dù cái chết đó là oan ức. Chính đoạn kết đã làm bừng sáng lên nhân cách, lòng tự trọng, sự yêu thương của Trương Ba
⇒ Qua đoạn kết tác giả cũng ngầm gửi gắm thông điệp:
- Thông điệp về sự chiến thắng của cái thiện, cái đẹp và sự sống đích thực.
- Một trong những điều quý giá nhất của mỗi người là được sống là chính mình, sống trọn vẹn với những giá trị mà mình có và theo đuổi. Cuộc sống thật sự có ý nghĩa khi con người được sống trong sự hài hòa giữa tâm hồn và thể xác. Con người phải biết đấu tranh để hoàn thiện nhân cách, vươn tới giá trị cao quý.
III. Luyện tập
Gợi ý:
Giả định Đế Thích cho Trương Ba được quyền sống (không phải mượn) trong xác hàng thịt hoặc hồn Trương Ba nhập vào cu Tị và Trương Ba đồng ý. Thì có lẽ cuộc sống của Trương Ba sẽ vô cùng rắc rối và khổ sở.
| Nếu nhập vào xác anh hàng thịt | Nếu nhập vào xác cu Tị |
| - Người nhà anh hàng thịt và làng xóm sẽ nhận nhầm người, họ đòi hỏi những công việc của anh hàng thịt mà anh hàng thịt hàng ngày vẫn làm - Còn người nhà Trương Ba thì cảm thấy thất vọng, xa lạ với thân xác kì lạ, thô lỗ, vụng về của anh hàng thịt. |
- Trương Ba có những suy nghĩ chín chắn, kì lạ, già dặn trong hình hài một chú bé con. - Nhưng mặt khác, ông không thể làm được những việc mà ông muốn làm (Bởi khi đó ông chỉ là một đứa trẻ và không hề có vị thế xã hội). |