Nghĩa của câu (trang 6 sgk Ngữ Văn 11 Tập 2)

I. Hai thành phần nghĩa của câu.

Câu 1 (trang 6 sgk Ngữ Văn 11 Tập 2): Hai câu trong mỗi cặp:

- Ở cặp a₁ và a₂: cả hai câu đều nói đến sự việc Chí Phèo có một thời ao ước có một gia đình nho nhỏ.

+ Nhưng câu a₁ đi kèm sự đánh giá chưa chắc chắn về sự việc.

+ Câu a₂ chỉ đề cập đơn thuần đến một sự việc như nó đã xảy ra.

- Ở cặp b₁ và b₂: cả hai câu đều đề cập đến sự việc người ta cũng bằng lòng. Nhưng

+ Câu b₁ bộc lộ sự tin tưởng cao vào việc xảy ra sự việc,

+ Câu b₂ bày tỏ sự nhìn nhận và thái độ đánh giá bình thường.

II. Nghĩa sự việc

Nghĩa sự việc của câu là thành phần nghĩa ứng với sự việc mà câu đề cập đến.

Luyện tập

Câu 1 (trang 9 sgk Ngữ Văn 11 Tập 2):

- Câu 1: Nghĩa sự việc được diễn tả là hai trạng thái (Ao thu lạnh lẽo và nước trong veo)

- Câu 2: Nghĩa sự việc được diễn tả là đặc điểm của một chiếc thuyền (chiếc thuyền – bé tẻo teo).

- Câu 3,4: Nghĩa sự việc được diễn tả như một quá trình (sóng – gợn; lá – đưa vèo).

- Câu 5: Nghĩa sự việc gồm một quá trình (tầng mây – lơ lửng) và một đặc điểm (trời – xanh ngắt).

- Câu 6: Nghĩa sự việc gồm một đặc điểm (ngõ trúc – quanh co) và một trạng thái (khách – vắng teo).

- Câu 7: Nghĩa sự việc diễn tả các tư thế (tựa gối, buông cần).

- Câu 8: Nghĩa sự việc diễn tả một hành động (cá – đớp).

Câu 2 (trang 9): Tách nghĩa tình thái và nghĩa sự việc trong các câu đã cho cụ thể như sau:

a.

- Nghĩa sự việc: Xuân là người danh giá nhưng cũng đáng sợ.

- Nghĩa tình thái: thái độ dè dặt khi đánh giá về Xuân qua các từ: kể, thực, đáng.

b.

- Nghĩa sự việc: hai người đều chọn nhầm nghề.

- Nghĩa tình thái: sự phỏng đoán về sự việc chưa chắc chắn qua từ “có lẽ”.

c. Có hai sự việc và hai nghĩa tình thái

- Sự việc thứ nhất: “họ cũng phân vân như mình”.

- Nghĩa tình thái: sự việc này được phỏng đoán một cách chưa chắc chắn.

- Sự việc thứ hai: “mình cũng không biết con gái mình hư hay không”.

- Nghĩa tình thái: Người nói muốn nhấn mạnh bằng các từ chính, ngay, đến.

Câu 3 (trang 9):

Người nói nhắc tới nhiều phẩm chất tốt (biết mến khí phách, biết tiếc, biết trọng người tài) thì không phải người xấu.

Phù hợp với phần nghĩa sự việc, chỉ có thể là tình thái từ khẳng định tính quyết đoán, vì thế cần chọn từ “hẳn”.

Bài trước: Lưu biệt khi xuất dương (trang 5 sgk Ngữ Văn 11 Tập 2)