Đây thôn Vĩ Dạ (trang 39 sgk Ngữ Văn 11 Tập 2)

I. Đôi nét về tác giả, tác phẩm

1. Tác giả

Hàn Mặc Tử sinh năm 1912, mất năm 1940, tên khai sinh là Nguyễn Trọng Trí. Ông sinh ra ở làng Lệ Mĩ, tổng Võ Xá, huyện Phong Lộc, tỉnh Đồng Hới (nay là tỉnh Quảng Bình) trong một gia đình viên chức theo đạo Thiên Chúa.

Tuy cuộc đời có nhiều bi thương nhưng Hàn Mặc Tử là một trong những nhà thơ có sức sáng tạo mạnh mẽ trong phong trào Thơ mới.

Những tác phẩm đặc biệt của ông như: Gái quê (1936), Thơ Điên (1938), Xuân như ý, Thượng thanh khí, Cẩm châu duyên, Duyên kì ngộ (kịch thơ – 1939)...

2. Tác phẩm

Đây thôn Vĩ Dạ (lúc đầu có tên Ở đây thôn Vĩ Dạ), được nhà thơ Hàn Mặc Tử sáng tác năm 1938, in trong tập Thơ Điên (sau đổi thành Đau thương). Theo một số tài liệu, bài thơ được gợi cảm hứng từ mối tình của Hàn Mặc Tử với một cô gái vốn quê ở Vĩ Dạ, một thôn nhỏ bên dòng sống Hương nơi xứ Huế mộng mơ.

Bố cục của bài gồm 3 phần

+ Phần 1 (khổ 1): Khung cảnh thôn Vĩ buổi bình minh và tình người tha thiết

+ Phần 2 (khổ 2): Khung cảnh thôn Vĩ với dòng sông trăng và niềm đau cô lẻ, chia lìa

+ Phần 3 (khổ 3): Vẻ đẹp huyền ảo xứ Huế và nỗi niềm của nhà thơ

Hướng dẫn soạn bài

Câu 1 (trang 39 sgk Ngữ Văn 11 Tập 2):

Nét đẹp phong cảnh và tâm trạng của nhà thơ trong khổ thơ đầu:

Mở đầu bài thơ là câu hỏi tu từ "Sao anh không về chơi thôn Vĩ " nhưng thực ra đây là một lời trách móc nhẹ nhàng và cũng là lời mời gọi tha thiết của cô gái thôn Vĩ với nhà thơ.

Cảnh nơi thôn Vĩ:

- "Nhìn nắng hàng cau nắng mới lên"

+ Nhà thơ dùng điệp từ "nắng" nhằm nhấn mạnh ánh nắng của buổi bình minh.

+ Nắng hàng cau nắng mới lên: gợi ánh nắng ấm áp trong trẻo và tinh khôi của buổi sớm mai.

"Vườn ai mướt quá xanh như ngọc"

+ Vườn ai: đại từ phiếm chỉ “ai” gợi cảm giác mơ hồ, bất định trong tâm hồn thi nhân.

+ Mướt quá: gợi sự tươi non, mượt mà của khu vườn thôn Vĩ.

+ Xanh như ngọc: nghệ thuật so sánh diễn tả sự xanh mướt được ánh nắng mặt trời của buổi sớm mai chiếu xuyên qua làm bừng sáng cả khu vườn nơi thôn Vĩ.

=> Thiên nhiên thôn Vĩ buổi sớm mai thật đẹp, thanh khiết, trong trẻo, thơ mộng và tràn đầy sức sống.

- Con người nơi thôn Vĩ: Lá trúc che ngang mặt chữ điền:

+ Mặt chữ điền: là biểu tượng của nét đẹp phúc hậu, trung thực và hiền lành.

+ Lá trúc che ngang: lá trúc mảnh mai, gợi nét đẹp kín đáo, phúc hậu, dịu dàng của con người xứ Huế.

=> Câu thơ có sự hài hòa giữa thiên nhiên và con người trong vẻ đẹp kín đáo, dịu dàng.

Bốn câu thơ vẽ nên một bức tranh thiên nhiên thơ mộng, con người mang vẻ đẹp kín đáo dịu dàng. Qua đó cũng bộc lộ tình yêu thiên nhiên, yêu con người tha thiết cùng những nỗi niềm băn khoăn, day dứt của tác giả.

Câu 2 (trang 39):

Hình ảnh gió, mây, sông, trăng trong khổ thơ thứ hai:

- Không gian mênh mông có đủ gió, mây, sông, nước, trăng, hoa.

- Gió theo lối gió mây đường mây: cách ngắt nhịp 4/3 gợi tả không gian gió mây chia lìa như một nghịch cảnh đầy ám ảnh của sự chia li, xa cách.

- Dòng nước buồn thiu: nghệ thuật nhân hóa dòng sông trở thành một sinh thể mang tâm trạng gợi cảm giác u buồn. Dòng sông không thể tự buồn mà nhà thơ đã gửi nỗi buồn vào dòng sông.

- Hoa bắp lay: sự chuyển động rất nhẹ, “lay” gợi nỗi buồn hiu hắt, thưa vắng.

→ Cảnh vật được nội tâm hóa bộc lộ nỗi đau thân phận, sự chia lìa xa cách.

- "Thuyền ai đậu bến sông trăng đó"

+ Sông trăng: là một hình ảnh đẹp, đầy thi vị. Dòng sông tràn ngập ánh trăng vàng. Con thuyền vốn là hình ảnh có thực nhung khi được nhìn qua con mắt của thi nhân trở thành một hình ảnh mộng tưởng. Thuyền đậu trên bến sông trăng để trở trăng về một nơi nào đó trong mơ.

+ Đại từ phiếm chỉ “ai” gợi cảm giác mơ hồ, xa lạ, đầy ảo mộng.

- "Có trở trăng về kịp tối nay?" - nhà thơ đã sử dụng câu hỏi tu từ, gợi tả sự thảng thốt, băn khoăn, có gì đó khắc khoải, khẩn thiết. Chữ "kịp" khiến cho khoảng thời gian “tối nay” càng trở nên ngắn ngủi. Ta cảm nhận được sự lo sợ, một mặc cảm về hiện tại ngắn ngủi, hé mở cho ta thấy chủ thể như muốn chạy đua với thời gian.

=> Khổ thơ thứ hai đã vẽ nên một bức tranh sông Hương đẹp, nên thơ, huyền ảo. Nhưng đi đôi với vẻ đẹp đó là sự phảng phất tâm trạng u buồn, cô đơn của chính nhà thơ. Khổ thơ đã gieo vào lòng người đọc sự cảm thông sâu sắc trước niềm đau của thi nhân.

Câu 3 (trang 39):

Tâm trạng của nhà thơ qua khổ thơ cuối:

"Mơ khách đường xa khách đường xa"

+ Mơ: tức là một trạng thái vô thức, nhà thơ đang đắm chìm trong cõi mộng.

+ Điệp ngữ “khách đường xa”: nhấn mạnh khoảng cách xa rời, chỉ là vị khách trong mơ.

→ Nhấn mạnh nỗi xót xa của nhà thơ.

"Áo em trắng quá nhìn không ra"

+ Từ “quá” diễn tả sự choáng ngợp, thảng thốt;

+ cụm từ “nhìn không ra” cực tả sắc trắng, trắng một cách kì lạ, bất ngờ. Đây không còn là màu sắc thực nữa mà là một màu trong tâm tưởng.

"Ở đây sương khói mờ nhân ảnh" - câu thơ này có thể hiểu theo hai nghĩa như sau:

+ Về nghĩa thực, xứ Huế nắng nhiều, mưa nhiều nên nhiều sương khói và sương khói làm tăng thêm vẻ hư ảo, mộng mơ của xứ Huế.

+ Về nghĩa bóng, sương khói làm mờ ảo cả bóng người hay chính là tượng trưng cho một mối tình mong manh, xa vời, không trọn vẹn.

"Ai biết tình ai có đậm đà"

- Lại một lần nữa tác giả sử dụng đại từ phiếm chỉ “ai” mở ra hai lớp nghĩa:

+ Tác giả làm sao biết tình người xứ Huế có đậm đà với mình hay không hay cũng mờ ảo như làn khói kia.

+ Người xứ Huế có biết chăng tình cảm của tác giả với cảnh Huế, người Huế hết sức thắm thiết, đậm đà.

→ Câu thơ thể hiện nỗi cô đơn, trống vắng trong một tâm hồn tha thiết yêu thương con người và cuộc đời đã nhuốm màu đau thương, bất hạnh.

Câu 4 (trang 39):

Điều đặc biệt về tứ thơ và bút pháp của bài thơ

- Về tứ thơ: Trong bài thơ tứ thơ bắt đầu với cảnh đẹp nơi thôn Vĩ, bên dòng sông Hương mộng mơ, từ đó khơi gợi liên tưởng thực - ảo và mở ra cảm xúc, suy tư về cảnh và người xứ Huế.

- Bút pháp của bài thơ: kết hợp hài hòa giữa tả thực, tượng trưng, lãng mạn và trữ tình.

Luyện tập

Câu 1 (trang 40):

Trong bài thơ Đây thông Vĩ Dạ, tác giả có sử dụng đến ba câu hỏi tu từ:

- Khổ 1: Sao anh không về chơi thôn Vĩ?

- Khổ 2: Có trở trăng về kịp tối nay?

- Khổ 3: Ai biết tình ai có đậm đà?

Những câu hỏi trên đều không hướng tới một đối tượng nào cụ thể mà chỉ là hình thức hỏi để bày tỏ nỗi niềm tâm trạng của chính nhà thơ mà thôi.

Câu 2 (trang 40):

Bài thơ được nhà thơ Hàn Mặc Tử sáng tác trong hoàn cảnh khi nhà thơ bị bệnh tật giày vò cùng với nỗi ám ảnh về cái chết đang đến gần. Do vậy bài thơ thể hiện nỗi buồn, niềm khao khát của một con người được sống, được thỏa sức mình với tình yêu đời, yêu thiên nhiên và yêu con người sâu sắc.

Câu 3 (trang 40):

Bài thơ Đây thôn Vĩ Dạ được gợi cảm hứng từ mối tình của chính nhà thơ Hàn Mặc Tử dành cho người con gái gốc Vĩ Dạ - Hoàng Cúc. Do đó, bài thơ trước hết là một bài thơ về tình yêu. Tuy nhiên, vượt lên cảm hứng đó, bài thơ vẽ lên một bức tranh tuyệt bích về cảnh và người nơi Xứ Huế. Qua đó, thấy được tình yêu thiết tha của nhà thơ đối với quê hương đất nước.

Việc khơi gợi lên tình cảm yêu thương chung của nhiều người như thế, bài thơ đã diễn tả tâm trạng riêng của nhà thơ lại tạo được sự cộng hưởng rộng rãi và bền lâu trong tâm hồn của bao thế hệ người đọc.

Bài tiếp: Chiều tối (trang 42 sgk Ngữ Văn 11 Tập 2)