Soạn văn lớp 11: Một số thể loại văn học: thơ, truyện
I. Kiến thức cơ bản
Câu 1: Loại và thể của văn học
- Loại là cách thức tồn tại chung, bộc lộ thực hóa của loại
- Tác phẩm văn học: trữ tình, tự sự, kịch
+ Trữ tình: thơ ca, khúc ngâm…
+ Tự sự: truyện, kí…
+ Kịch: chính kịch, bi kịch, hài kịch…
- Bên cạnh đó còn có nghị luận
Câu 2:
Đặc trưng của thơ
- Đặc điểm về loại thơ: thơ có vần, điệu, ngôn ngữ hàm súc, gợi cảm, bộc lộ tình cảm, tâm hồn con người
- Thơ được chia theo nội dung thể hiện: thơ trữ tình, thơ tự sự, thơ trào phúng
- Thơ chia theo lối tổ chức có luật thơ, thơ tự do, thơ văn xuôi
- Các yêu cầu chính khi đọc - hiểu một bài thơ gồm:
+ Khi đọc cần hiểu được xuất xứ của bài thơ: tác giả, năm xuất bản, thông tin hỗ trợ khác
+ Đọc kĩ để hiểu đúng và cảm nhận mạch cảm xúc thơ
+ Tìm đặc điểm ND và NT thơ
+ Phát hiện ra các câu, từ ngữ, hình ảnh tạo cảm xúc nhất
Câu 3: Đặc trưng của truyện:
- Truyện thể hiện hiện thực giữa tính khách quan của nó
- Truyện có cốt truyện, nhân vật, tình huống, mâu thuẫn xảy ra trong hoàn cảnh không gian và thời gian
- Ngôn ngữ truyện có kể chuyện, lời nhân vật…
- Thể loại: sáng tác dân gian (ngụ ngôn, truyện cười, truyền thuyết, cổ tích.. ), truyện trung đại, truyện hiện đại (truyện ngắn, tiểu thuyết và truyện thơ…)
* Yêu cầu khi đọc - hiểu truyện:
- Đọc truyện cần hiểu về hoàn cảnh xã hội, hoàn cảnh sáng tác để hiểu tư tưởng, chủ đề của truyện
- Nắm được cốt truyện, diễn biến của tình tiết chính
- Hiểu được tính cách của nhân vật từ đó hiểu tư tưởng, đặc điểm nghệ thuật của truyện
Luyện tập
Bài 1 Trang 136 Sách giáo khoa ngữ văn 11 tập I:
Nghệ thuật miêu tả cảnh, tả tình và dùng ngôn ngữ trong bài thơ Câu cá mùa thu
- Bài thơ thể hiện tình yêu và sự gắn bó sâu sắc và tự nhiên vùng đồng bằng Bắc Bộ
+ Nét thu đẹp nhưng phảng phất nỗi buồn từ tâm trạng nhân vật trữ tình
+ Tư thế của người đi câu cá thể hiện sư u uẩn truyền miên
+ Cái tình của Nguyễn Khuyến đối với đất nước, đối với non sông sâu sắc
+ Tâm sự, nỗi lòng của tác giả dành cho đất nước thầm lặng, da diết, giàu chất suy tư
- Ngôn ngữ: giản dị, trong sáng tới mức kì lạ, có khả năng biểu đạt xuất sắc tinh tế cảnh vật, các uẩn khúc thầm kín khó giãi bày tâm sự
- Tác phẩm cũng thành công với cách gieo vần: vần “eo” khó luyến láy, khó dùng mà được Nguyễn Khuyến dùng 1 cách tài tình: miêu tả không gian nhọn, cảm giác về 1 không gian thu hẹp dần và khép kín lại, hài hòa
- Nghệ thuật lấy động tả tĩnh, lấy cái động để tạo ấn tượng sâu đậm về cái yên ắng, tĩnh lặng của tâm trạng
⇒ Bức họa mùa thu nhẹ nhàng, tươi đẹp nhưng chan chứa tâm trạng, tình cảm
Bài 2 Trang 136 Sách giáo khoa ngữ văn 11 tập I:
Hai đứa trẻ 1 trong các truyện ngắn đặc sắc nhất của Thạch Lam: giá trị hiện thực và tinh thần nhân đạo sâu sắc
- Truyện không có cốt truyện, chỉ là tâm trạng của Liên và An chờ tàu đi qua
- Thạch Lam quan tâm đi sâu vào nội tâm của nhân vật với những cảm giác mơ hồ, mong manh nhờ lối viết tinh tế, sâu sắc
- Tác giả dùng thành công biện pháp nghệ thuật đối lập, tương phản nhấn mạnh khung cảnh nghèo nàn, hiu hắt của phố huyện nghèo
- Cách kể chuyện thủ thỉ, tâm tình giàu chất thơ, ẩn sâu sau các hình ảnh và ngôn từ là tâm hồn nhân hậu, tinh tế, nhạy cảm trước mọi chuyển động trong tâm trạng con người và trạng vật