Uy-lít-xơ trở về - Sách giáo khoa Ngữ Văn 10

I. Đôi nét về tác giả Hô-me-rơ

- Hô-me-rơ có tên thật là Mê-lê-xi-gien, là một nghệ sĩ hát rong, là thi sĩ mù. Ông sinh ra bên nờ sông Mê-lét vào khoảng thế kỉ IX-VII TCN, quê hương của ông chưa được xác định cụ thể.

- Hô-me-rơ là một nhà thơ lớn khởi đầu cho lịch sử văn học cổ đại Hi Lạp, "cha đẻ của thơ ca Hi Lạp"

- Sự nghiệp sáng tác: I-li-át và Ô-đi-xê, hai bộ sử thi nổi tiếng của đất nước Hi Lạp, thường được coi là tác phẩm của Hô-me-rơ.

II. Đôi nét về tác phẩm Uy-lít-xơ trở về

1. Hoàn ngộ ra đời

a) Tác phẩm Ô-đi-xê

- Hoàn cảnh ra đời của tác phẩm: Tác phẩm ra đời trong thời kỳ chiến tranh vừa chấm dứt, người Hi Lạp bắt đầu bước vào công cuộc xây dựng hòa bình, khát khao mở rộng lãnh thổ ra biển. Đồng thời, đây cũng là thời kỳ Hi Lạp chuyển từ chế độ công xã thị tộc sang chiếm hữu nô lệ, gia đình hình thành.

- Ô-đi-xê gồm 12 110 câu, chia thành 24 khúc ca. Ô-đi-xê kể về chuyến hành trình trở về quê hương của Uy-lít-xơ sau chiến thắng thành tờ-roa. Ô-đi-xê là bài ca về cuộc sống hòa bình. Tác phẩm ngợi ca sức mạnh trí tuệ của con người.

- Chủ đề của tác phẩm: Là bài ca lao động, hòa bình, diễn tả cuộc sống và ước mơ của người Hi Lạp cổ đại trong cuộc chiến chinh phục tự nhiên, mở rộng lãnh thổ, xây dựng cuộc sống gia đình, …

b) Đoạn trích

Đoạn trích thuộc khúc ca thứ 23 của sử thi Ô-đi-xê

2. Bố cục (2 phần)

- Phần 1 (từ đầu đến "…người kém gan dạ"): Uy-lít-xơ trở về với bộ dạng của kẻ ăn mày và cuộc hội thoại giữa bốn nhân vật (nhũ mẫu Ơ-ri-clê, con trai Tê-lê-mác, Pê-nê-lốp, Uy-lít-xơ), Pê-nê-lốp thận trọng chưa chịu nhận chồng.

- Phần 2 (còn lại): Pê-nê-lốp thử thách Uy-lít-xơ về bí mật của chiếc giường, Pê-nê-lốp nhận ra chồng.

3. Tóm tắt văn bản

Sau khi hạ được thành Tơ-roa, Uy-lít-xơ "hồi quân" trở về quê hương. Chàng phải lênh đênh góc biển chân trời suốt mười năm đằng đẵng mà vẫn chưa về tới quê nhà. Chàng bị nữ thần Ca-líp-xô cầm giữ vì yêu chàng. Cảm thương trước số mệnh của Uy-lít-xơ, thần Dớt sai Héc-mét đến ra lệnh cho Ca-líp-xô phải để chàng đi. Trên đường bị bão đánh chìm bè, chàng dạt vào xứ Phê-a-ki, được công chúa Nô-xi-ca yêu mến và nhà vua tiếp đãi tử tế. Theo ý nhà vua, Uy-lít-xơ thuật lại những câu chuyện li kì, mạo hiểm trên hành trình gian nan lưu lạc của mình cùng đồng đội: chuyện thoát khỏi xứ sở của những tên khổng lồ một mắt, chuyện thoát khỏi tiếng hát đầy mê hoặc của các nàng tiên cá Xi-ren hiểm nguy, … Cảm phục, nhà vua bèn cho thuyền đưa chàng trở về quê hương I-tác. Về đến nhà, chàng hoá trang thành người ăn mày nên Pê-nê-lốp, vợ chàng, không nhận ra. Để trả lời sự dồn ép của bọn cầu hôn, Pê-nê-lốp thách ai giương được chiếc cung của Uy-lít-xơ và bắn một phát xuyên qua mười hai chiếc vòng rìu thì sẽ lấy người đó. Tất cả bọn cầu hôn đều thất bại, Uy-lít-xơ xin được bắn và chàng đã chiến thắng. Nhân thời cơ đó, cha con chàng trừng trị bọn cầu hôn cùng những gia nhân phản bội. Qua màn thử thách về bí mật của chiếc giường, Pê-nê-lốp nhận ra chộng mình và hai vợ chồng Uy-lít-xơ đoàn tụ cùng nhau.

4. Giá trị nội dung

Đoạn trích đề cao và ca tụng vẻ đẹp của sức mạnh trí tuệ và tinh thần con người. Đồng thời, làm sáng tỏ giá trị hạnh phúc gia đình khi người Hi Lạp cổ đại bắt đầu chuyển từ chế độ thị tộc sang chế độ chiếm hữu nô lệ.

5. Giá trị nghệ thuật

- Miêu tả chi tiết, cụ thể tâm lí nhân vật

- Lối so sánh sinh động, đặc sắc, mang đậ màu sắc đặc trưng của sử thi.

- Ngôn ngữ trong sáng, hào hùng, giọng kể chậm rãi, thiết tha.

- Khắc họa thành công những mâu thuẫn, xung đột tạo nên sức hấp dẫn cho đoạn trích.

III. Dàn ý phân tích Uy-lít-xơ trở về

I. Mở bài

- Giới thiệu chung về tác giả Hô-me-rơ và sử thi Ô-đi-xê

- Giới thiệu khái quát về vị trí, giá trị nội dung, nghệ thuật của đoạn trích Uy-lít-xơ trở về: Đoạn trích thuộc khúc ca thứ 23 của sử thi Ô-đi-xê, kể lại những thử thách và phút giây đoàn viên hạnh phúc của vợ chồng Uy-lít-xơ.

II. Thân bài

1. Uy-lít-xơ trở về trong bộ dạng kẻ ăn mày và thái độ của mọi người

a) Tác động của nhũ mẫu Ơ-ri-cle tới Pê-nê-lốp

- Nhũ mẫu Ơ-ri-cle:

+ Báo tin Uy-lít-xơ trở về

+ Thuyết phục Pê-nê-lốp bằng vết sẹo ở chân

+ Đánh cược bằng tính mạng của mình

→ Niềm vui sướng, hạnh phúc tột độ trước sự trở về của Uy-lít-xơ.

- Pê-nê-lốp:

+ Không tin, ngờ vực đó không phải là Uy-lít-xơ, đưa ra suy đoán đó là một vị thần

→ Là một người thận trọng, rất mực chung thủy với chồng, luôn luôn tỉnh táo và đề cao cảnh giác.

+ Phân vân, xúc động, không bác bỏ câu chuyện, xuống lầu không biết cư xử như thế nào, im lặng, ngạc nhiên, nhìn chăm chăm, âu yếm.

⇒ Pê-nê-lốp là người cẩn trọng, tỉnh táo và biết kìm nén cảm xúc của bản thân.

b) Lời trách móc của Tê-lê-mác và thái độ của Pê-nê-lốp

- Tê-nê-mác:

+ Ngay ngay tức khắc nhận cha

+ Trách móc mẹ gay gắt: trách mẹ tàn nhẫn với cha, hiểm độc, sắt đá.

→ Thương yêu cha, nóng lòng muốn gia đình đoàn viên

- Pê-nê-lốp:

+ Bình tĩnh giải thích, khẳng định sự phân vân trong lòng mình.

+ Tin rằng nếu đây đúng là Uy-lít-xơ thì sẽ sớm nhận ra nhau vì cả hai có những dấu hiệu để nhận biết riêng

⇒ Pê-nê-lốp là người có trí tuệ, thông minh, sáng suốt. Đồng thời, nàng còn là con người rất cẩn trọng, tỉnh táo và tế nhị, cương quyết mà thận trọng.

- Uy-lít-xơ:

+ Mặc cảm với ngoại hình hiện tại: Hiện giờ cha còn rách rưới, bẩn thỉu nên mẹ con khinh ta.

+ Có niềm tin vững chắc hai vợ chồng sẽ nhận ra nhau.

→ Uy-lít-xơ cao quý, kiên nhẫn

2. Thử thách của Pê-nê-lốp dành cho Uy-lít-xơ và phút giây gia đình đoàn viên.

a) Cuộc đấu trí giữ Pê-nê-lốp và Uy-lít-xơ

- Lời thử thách:

+ Mượn lời con nói với Uy-lít-xơ để ngầm tỏ ý muốn thử thách Uy-lít-xơ.

+ Uy-lít-xơ mỉm cười chấp nhận thử thách.

- Quá trình thử thách:

+ Pê-nê-lốp sai người khiêng giường ra

+ Uy-lít-xơ yêu cầu kê giường, trầm tĩnh miêu tả cặn kẽ, tỉ mỉ từng chi tiết của chiếc giường

→ Uy-lít-xơ giải mã được bí ẩn.

⇒ Pê-nê-lốp và Uy-lít-xơ là những người có trí tuệ, thông minh, khôn khéo và nhạy bén.

b) Khung cảnh đoàn viên

- Pê-nê-lốp:

+ Khi Uy-lít-xơ miêu tả chiếc giường chi tiết, cụ thể, tỉ mỉ: “bủn rủn chân tay”, “nước mắt chứa chan chạy lại ôm lấy cổ chàng”, bộc bạch lí do

+ Vui sướng tột độ khi được gặp lại chồng: hình ảnh so sánh “dịu hiền… đợi mong”

→ Pê-nê-lốp là người đàn bà thủy chung, son sắt với chồng, thông minh, thận trọng, khôn khéo trong cách ứng xử và là một người đầy bản lĩnh

- Uy-lít-xơ: ôm lấy vợ, khóc đầm đìa, đoàn tụ sau 20 năm xa cách.

→ Uy-lít-xơ là người anh hùng có tình cảm gia đình sâu nặng.

⇒ Cảnh đoàn viên đã diễn tả tình cảm gia đình sâu nặng, thủy chung và đầy tình nghĩa.

3. Nghệ thuật

- Miêu tả chi tiế, cụ thể tâm lí nhân vật

- Lối so sánh sinh động, đặc sắc, mang đậm màu sắc đặc trưng của sử thi.

- Ngôn ngữ trong sáng, hào hùng, giọng kể chậm rãi, thiết tha.

- Khắc họa thành công những mâu thuẫn, xung đột tạo nên sức hấp dẫn cho đoạn trích.

III. Kết bài

- Khái quát lại giá trị nội dung và giá trị nghệ thuật của đoạn trích.

- Qua đoạn trích, giúp chúng ta hiểu hơn về văn hóa Hi Lạp thời cổ đại.