Bài 3: Điều hòa hoạt động gen - Sinh học 12
Bài 1 (trang 18 SGK Sinh học 12): Thế nào là điều hòa hoạt động gen?
Lời giải:Điều hòa hoạt động gen là quá trình điều hòa lượng sản phẩm của gen được tạo ra trong tế bào đảm bảo cho hoạt động sống của tế bào phù hợp với điều kiện môi trường cũng như với sự phát triển bình thường của cơ thể.
Bài 2 (trang 18 SGK Sinh học 12): Opêron là gì? Trình bày cấu trúc opêron Lac ở E. coli
Lời giải:* Khái niệm Opêron: Trên phân tử ADN của vi khuẩn, các gen cấu trúc có liên quan về chức năng thường được phân bố liền nhau thành từng cụm có chung một cơ chế điều hòa được gọi là một opêron.
* Cấu trúc opêron Lac ở E. coli bao gồm:
- Z, Y, A: Các gen cấu trúc quy định tổng hợp các enzim tham gia vào các phản ứng phân giải đường lactôzơ có trong môi trường để cung cấp năng lượng cho tế bào.
- O (operator): Vùng vận hành là trình tự nucleotit đặc biệt, tại đó protein ức chế có thể liên kết làm ngăn cản sự phiên mã.
- P (promoter): Vùng khởi động, nơi mà ARN polimeraza bám vào và khởi đầu phiên mã.
- Một gen khác tuy không nằm trong thành phần của opêron, song cũng có vai trò quan trọng trong điều hòa hoạt động các gen của opêron là gen điều hòa R.
- Gen điều hòa R khi hoạt động sẽ tổng hợp nên protein ức chế. Protein này có khả năng liên kết với vùng vận hành dẫn đến ngăn cản quá trình phiên mã.
Bài 3 (trang 18 SGK Sinh học 12): Giải thích cơ chế điều hòa hoạt động của opêron Lac.
Lời giải:* Cơ chế điều hòa hoạt động của opêron Lac như sau:
- Khi môi trường không có lactozo:
Gen điều hòa quy định tổng hợp protein ức chế. Protein này liên kết với vùng vận hành ngăn cản quá trình phiên mã làm cho các gen cấu trúc không hoạt động.
- Khi môi trường có lactozo:
Một số phân tử lactozo liên kết với protein ức chế làm biến đổi cấu hình không gian ba chiều của nó làm cho protein ức chế không thể liên kết được với vùng vận hành, do vậy ARN polimeraza có thể liên kết được với vùng khởi động để tiến hành phiên mã. Sau đó, các phân tử mARN của các gen cấu trúc Z, Y, A được dịch mã tạo ra các enzim phân giải đường lactozo. Khi đường lactozo bị phân giải hết thì protein ức chế lại liên kết với vùng vận hành và quá trình phiên mã bị dừng lại.
Bài 4 (trang 18 SGK Sinh học 12): Hãy chọn phương án trả lời đúng.
Trong cơ chế điều hòa hoạt động gen ở sinh vật nhân sơ, vai trò của gen điều hòa là gì?
a) Nơi tiếp xúc với enzim ARN polimeraza.
b) Mang thông tin quy định protein điều hòa.
c) Mang thông tin quy định enzim ARN polimeraza.
d) Nơi liên kết với protein điều hòa.
Lời giải:Đáp án: b) Mang thông tin quy định protein điều hòa.
Giải thích: Trong cơ chế điều hòa hoạt động gen ở sinh vật nhân sơ, gen điều hòa có vai trò mang thông tin quy định protein điều hòa.