Chữa lỗi diễn đạt (Bài tập Tiếng Việt - Tập làm văn 8)
A. Củng cố kiến thức cơ bản
- Lỗi diễn đạt là lỗi dùng ngôn ngữ, tư duy của người nói
- Lo-gic là trật tự chặt chẽ tất yếu giữa những hiện tượng lập luận, giữa các thành phần câu, những từ ngữ trong câu.
B. Phân tích một số ví dụ về lỗi diễn đạt liên quan tới lô-gic
a. Chúng em đã giúp các bạn học sinh tại các vùng bị bão lụt quần áo, giày dép và những đồ dùng học tập khác
⇒ A, B không cùng loại; B không phải là từ có phạm vi nghĩa rộng hơn từ ngữ A
Sửa lại: Chúng em đã giúp đỡ những bạn học sinh tại các vùng bị bão lụt quần áo, giày dép và những loại đồ dùng sinh hoạt khác.
Kết luận: Khi viết câu có kiểu kết hợp "A và B khác" thì A và B yêu cầu phải cùng loại trong đó B là từ ngữ có nghĩa rộng còn A là từ ngữ có nghĩa hẹp.
b. Trong thanh niên nói chung và trong bóng đá nói riêng, niềm say mê là một nhân tố vô cùng quan trọng dẫn tới thành công
⇒ A, B không cùng loại; A không phải là từ có phạm vi nghĩa rộng hơn từ ngữ B
Sửa lại: Trong thanh niên núi chung và trong sinh viên núi riêng, niềm say mê là nhân tố vô cùng quan trọng dẫn tới thành công
Kết luận: Khi viết câu có kiểu kết hợp A nói chung và B nói riêng thì A cần phải là từ ngữ có phạm vi nghĩa rộng hơn từ ngữ B
c. Lão Hạc, Bước đường cùng và Ngô Tất Tố đã giúp chúng ta hiểu sâu sắc hơn về thân phận người nông dân Việt Nam trong thời kỳ trước cách mạng tháng Tám 1945.
⇒ C (Ngô Tất Tố) – tên tác giả không thuộc trường từ vựng với A (Lão Hạc), B (Bước đường cùng) – tên tác phẩm
Sửa lại: Lão Hạc, Bước đường cùng và Tắt đèn đã giúp chúng ta hiểu sâu sắc hơn về thân phận người nông dân Việt Nam trong thời kỳ trước cách mạng tháng Tám 1945.
Kết luận: Khi viết câu có kiểu kết hợp A, B và C (những yếu tố có quan hệ đẳng lập) thì A, B, C phải là các từ ngữ thuộc cùng một trường từ vựng, thể hiện các khái niệm thuộc cùng một phạm trù.
d. Em muốn trở thành một người trí thức hay một bác sĩ?
A (trí thức)-giai cấp bao hàm B (bác sĩ) – nghề nghiệp
Sửa lại: Em muốn trở thành một người trí thức hay một thủy thủ?
Kết luận: Khi viết kiểu câu hỏi lựa chọn A hay B thì nghĩa của A không bao hàm B và nghĩa của B cũng không bao hàm A
e. Bài thơ không chỉ hay về hình thức nghệ thuật mà còn sắc sảo ở việc sử dụng ngôn từ.
A (nghệ thuật) bao hàm B (ngôn từ)
Sửa lại: Bài thơ không chỉ hay về hình thức nghệ thuật mà còn sắc sảo về nội dung.
Kết luận: Khi viết câu có kiểu kết hợp không chỉ A mà còn B thì nghĩa của A và B không có mối quan hệ nghĩa rộng- hẹp với nhau
g. Trên sân ga chỉ còn lại hai người. Một người thì cao gầy, còn người kia thì mặc áo ca rô.
A (cao gầy) – hình dáng không có sự đối lập đặc trưng với B (áo ca rô) –Trang phục
Sửa lại: Trên sân ga chỉ còn lại hai người. Một người thì cao gầy, còn người kia thì lùn và mập
Kết luận: Khi miêu tả các dấu hiệu đặc trưng cần phải được thể hiện thông qua những từ ngữ thuộc cùng một trường từ vựng, đối lập nhau trong phạm vi một phạm trù.
h. Chị Dậu rất chăm chỉ và chịu khó nên chị hết mực yêu thương chồng con.
A (chăm chỉ và chịu khó) không có mối quan hệ về nhân quả “nên” với B (yêu thương chồng con).
Chị Dậu rất chăm chỉ, chịu khó và hết mực yêu thương chồng con.
k. Hút thuốc lá vừa có hại cho sức khoẻ, vừa làm giảm tuổi thọ của con người
A (hại cho sức khỏe) cùng một phạm trù với B (giảm tuổi thọ)
Sửa lại: Hút thuốc lá vừa gây hại cho sức khoẻ, vừa tốn kém về tiền bạc.
Kết luận: Khi sử dụng cặp quan hệ từ vừa A - vừa B thì A, B phải được biểu thị dựa trên những từ ngữ không cùng một phạm trù, không có nghĩa bao hàm nhau.
C. Bài tập củng cố
Phát hiện các lỗi diễn đạt và sửa cho đúng:
a. Gần trưa, đường phố đông đúc, xe cộ ngược xuôi ngày càng thưa dần.
b. Các bạn ấy rất thích văn nghệ và cả đi du lịch nữa.
c. Anh bộ đội bị thương hai lần: Một lần ở cánh tay phải, một lần ở Điện Biên Phủ
d. Con thích mua xe hay xe đạp?
e. Tuy nhà rất xa trường học nhưng hôm nào nó cũng đến lớp muộn.
f. Trong việc học tập nói chung và lao động nói riêng, bạn Thành đều rất gương mẫu.
h. Trời đã bắt đầu tối nên em chỉ nhìn rõ bạn Hoa đang đứng vẫy em ở đầu phố.
Hướng dẫn làm bài
a. Lỗi: sử dụng từ "đông đúc" không phù hợp với nội dung của cả câu.
Chữa: Gần trưa, đường phố vắng vẻ, xe cộ ngược xuôi ngày càng thưa dần.
b. Lỗi: văn nghệ và du lịch không thuộc phạm vi trường từ vựng, không biểu thị các khái niệm thuộc cùng một phạm trù.
Chữa: Các bạn ấy rất thích văn nghệ và cả thể thao nữa.
c. Cánh tay và Điện Biên Phủ sử dụng trong một câu không phù hợp
Sửa lại: Anh bộ đội bị thương hai lần: Một lần ở cánh tay trái, một lần ở đùi phải
Anh bộ đội bị thương hai lần: Một lần ở Thanh Hóa, một lần ở Điện Biên Phủ
d. Em thích mua xe hay xe đạp?
Lỗi vì xe đã bao hàm nghĩa của xe đạp
Chữa: Em thích mua xe máy hay xe đạp?
e. Tuy nhà rất xa trường nhưng hôm nào nó cũng đến lớp muộn.
Lỗi: sử dụng sai quan hệ từ
Vì nhà rất xa trường nên hôm nào nó cũng đến lớp muộn.
f. Trong việc học tập nói chung và lao động nói riêng, bạn Thành đều rất gương mẫu.
Lỗi: Học tập và lao động không có mối quan hệ chung – riêng
Sửa: Trong việc học tập và lao động, bạn Thành đều rất gương mẫu.
h. Trời đã bắt đầu tối nên em chỉ nhìn rõ bạn Hoa đang đứng vẫy em ở đầu phố.
Lỗi: Sai quan hệ từ
Mặc dù trời đã bắt đầu tối nhưng em vẫn có thể nhìn rõ bạn Hoa đang đứng vẫy em ở đầu phố.
Bài trước: Tìm hiểu các yếu tố tự sự và miêu tả trong văn nghị luận (Bài tập Tiếng Việt - Tập làm văn 8) Bài tiếp: Ôn tập và kiểm tra phần tiếng việt ( Bài tập Tiếng Việt - Tập làm văn 8)