Tổng quan tác phẩm: Đây thôn Vĩ Dạ - Hàn Mặc Tử

I. Đôi nét về tác giả Hàn Mặc Tử

- Hàm Mặc Tử (1912 - 1940), tên khai sinh là Nguyễn Trọng Trí

- Ông sinh ra trong một gia đình trí thức nghèo theo đạo thiên chúa, từng làm công chức ở Bình Định sau ra Sài Gòn làm báo.

- Năm 1936, Hàn Mặc Tử mắc bệnh phong, ông về Quy Nhơn chữa bệnh và mất ở trại phong Quy Hòa.

- Những tác phẩm tiêu biểu của Hàn Mặc Tử:

+ Thơ: Gái quê, Thơ điên, Xuân như ý, Thượng thanh khí, Cẩm châu duyên

+ Kịch thơ: Duyên kì ngộ, Quần tiên hội

+ Thơ văn xuôi: Chơi giữa mùa trăng

- Phong cách nghệ thuật:

+ Hàn Mặc Tử là nhà thơ có sức sáng tạo mạnh mẽ nhất trong phong trào thơ mới

+ Thơ văn của ông hết sức phức tạp và đầy bí ẩn, thấm đượm một tình yêu đau đớn hướng về cuộc đời trần thế.

+ Thơ của Hàn Mặc Tử thường hướng nội, khuynh hướng quay vào nội tâm, ít kể tả theo cái nhìn của con mắt.

II. Đôi nét về tác phẩm Đây thôn Vĩ Dạ - Hàn Mặc Tử

1. Hoàn cảnh ra đời của bài thơ

- Bài thơ được sáng tác năm 1938, in trong tập Thơ điên về sau đổi thành Đau thương

- Bài thơ được gợi cảm hứng từ tấm ảnh về phong cảnh Huế và lời hỏi thăm của Hoàng Cúc - người mà Hàm Mặc Tử thầm thương, trộm nhớ khi còn làm ở sở Đạc Điền.

2. Bố cục của bài thơ gồm 3 phần:

- Phần 1 (khổ 1): Vườn Vĩ Dạ lúc ban mai trong tâm tưởng thi sĩ

- Phần 2 (khổ 2): Cảnh sông nước xứ Huế đêm trăng và tâm trạng thi sĩ

- Phần 3 (khổ 3): Hình bóng khách đường xa và nỗi niềm mơ tưởng, hoài nghi

3. Giá trị nội dung

- Bài thơ là bức tranh đẹp về một miền quê đất nước, là tiếng lòng của một con người tha thiết yêu người, yêu đời.

4. Giá trị nghệ thuật

- Hình ảnh biểu hiện nội tâm, bút pháp gợi tả, ngôn ngữ tinh tế, giàu sức liên tưởng

III. Dàn ý phân tích Đây thôn Vĩ Dạ - Hàn Mặc Tử

1. Khổ 1: vườn Vĩ Dạ lúc ban mai trong tưởng tượng của nhà thơ

- Câu thơ đầu tiên mang hình thức câu hỏi tu từ vừa như lời mời gọi tha thiết yêu thương lại như lời tự trách bản thân

"Sao anh không về chơi thôn Vĩ"

- Bao trùm bài thơ là niềm thích thú say mê, lòng yêu mến tán thưởng vẻ đẹp của cảnh sắc thôn Vĩ. Hàng loạt các hình ảnh về thôn Vĩ hiện lên rất rõ nét, chân thực tưởng như nhà thơ đang đứng trước cảnh sắc thôn Vĩ mà nâng niu, ngắm nhìn:

+ Hình ảnh "nắng hàng cau nắng mới lên" - mang một vẻ đẹp lấp lánh, tinh khiết. Câu thơ lưu lại một khoảnh khắc thật đẹp khi ngắm nhìn nắng mới trải dần trên những lá cau non.

+ Cảnh "vườn ai mướt quá xanh như ngọc" thật đẹp và thật độc đáo.

• Từ "mướt" và hình ảnh so sánh "xanh như ngọc" đã cộng hưởng hòa lên vẻ đẹp đầy sức cuốn hút của vườn Vĩ Dạ.

• Một màu xanh mướt óng ả, non tơ đến nuột nà phủ lên khắp khu vườn. Cả khu vườn tựa như một viên ngọc bích khổng lồ không chỉ rời rợi sắc xanh mà còn lan tỏa ánh xanh

• Từ mướt quá bộc lộ sự trầm trồ của nhà thơ, chứng tỏ nhà thơ đang say sưa trong hồi tưởng

• Đại từ phiếm chỉ "ai" - xa vời mông lung chứa đựng một nỗi u buồn, xót xa

- Hình ảnh "Lá trúc che ngang mặt chữ điền" trong câu thơ cuối thật thú vị, ẩn chứa nhiều cách hiểu khác nhau:

+ Đây có thể là khuôn mặt phúc hậu mang nét dịu dàng, duyên dáng của những cô gái Huế ⇒ hình ảnh thơ gợi sự hòa điệu giữa người và cảnh

+ Cũng có thể hiểu đó là gương mặt thi sĩ khi trở về thôn Vĩ nhưng trong hoàn cảnh lén lút, vụng trộm⇒ câu thơ là niềm yêu đời mãnh liệt của tâm hồn trĩu nặng mặc cảm chia lìa

⇒ Cảnh và người thôn Vĩ thật đẹp nhưng chỉ trong hoài niệm.

2. Khổ 2: Cảnh sông nước xứ Hếu đêm trăng và tâm trạng thi sĩ

a. Cảnh sông nước đêm trăng

- Chỉ vài nét chấm phá nhà thơ đã gợi dậy thần thái, linh hồn của Huế trong đêm trăng thơ mộng: mây trời đìu hiu, sông nước lặng tờ, thuyền ai gối bãi ăm ắp đầy trăng

- Cảnh sắc êm đềm uyền ảo mà tĩnh lặng, u buồn

b. Tâm trạng của nhà thơ

- Mặc cảm chia lìa trong hình ảnh "Gió theo lối gió, mây đường mây"

+ Câu thơ hằn lên sự chia lìa ngang trái trớ trêu: gió mây vốn luôn quấn quýt với nhau mà giờ đây gió một nơi, mây một nẻo

+ Sự chia lìa thấm vào hình ảnh hằn lên trong nhịp điệu thơ: nỗi đau tuyệt giao với cuộc đời của thi sĩ.

- Nỗi cô đơn bơ vơ trong hình ảnh: "Dòng nước buồn thiu hoa bắp lay".

+ Một nỗi buồn bâng khuâng mà khắc khoải, da diết. Phảng phất đâu đó trong câu thơ để rồi thấm đượm vào hồn người đọc

+ Danh từ "lay" tự nó đã gợi sự không vui, không buồn nhưng đặt trong câu thơ này sao lại gợi một nỗi buồn hiu hắt đến thế.

+ Hình ảnh hoa bắp lay thật tủi sầu như ám lấy nhà thơ - thân phận con người bị cuộc đời xa lánh tẩy chay.

- Nỗi niềm trông ngóng vu vơ, vô vọng

+ Nhà thơ ao ước có trăng trở về với mình. Câu thơ như lời khẩn cầu da diết, khắc khoải đến cháy bỏng

"Thuyền ai đậu bến sông trăng đó

Có chở trăng về kịp tối nay"

+ Thật xót xa khi nhà thơ đang cảm thấy vô cùng tuyệt vọng: cơ hội ngắm trăng ngắn ngủi trong tối nay mà trăng thì lại ở mãi ngoài kia xa vời vợi, con thuyền chở trăng thì vu vơ, phiếm chỉ.

3. Khổ 3: Hình bóng khách đường xa và nỗi niềm mơ tưởng hoài nghi

- Ao ước có trăng không thành, nhà thơ lại mơ tưởng về người thôn Vĩ. Nhưng trong giấc mơ người thương yêu thủa nào giờ đã trở thành khách đường xa.

- Bóng hình người thương vừa hiện ra đã chợt mất hút.

- Hình bóng người thương hiện lên thật ám ảnh: "Áo em trắng quá nhìn không ra" cực tả sắc trắng lạ lùng của áo em thi sĩ muốn gửi gắm nỗi niềm đắm say trước vẻ đẹp lộng lẫy của người yêu dấu cùng nỗi tuyệt vọng bất lực giữa anh và em là vực sâu thăm thẳm, em là thiên thần còn anh là tội đồ trong địa ngục tối tăm

- Thi sĩ đành ngậm ngùi trở về thực tại ở đây là trại phong lạnh lẽo, mịt mù sương khói phủ mờ cả bóng anh. Ta nghe như có tiếng dội đau thương của kiếp người bị lãng quên trong lãnh cung xa thẳm

- Sự bám víu cuối cùng của nhà thơ là chút tình với cuộc đời ngoài kia nhưng cũng mong manh xa vời lắm: Ai biết tình ai có đậm đà?

⇒ Câu thơ đọng lại tình yêu hướng về cuộc đời trần thế mãn liệt mà vô vọng, đau đớn

4. Nghệ thuật

- Cảm xúc nổi bật thấm đẫm bài thơ là niềm đau thương nhưng mạch thơ hết sức tự do, phóng túng

- Cảm xúc tinh tế, tài hoa, bút pháp gợi tả với những hình ảnh biểu tượng mở ra khoảng trống mênh mang đế người đọc tự suy ngẫm, liên tưởng

- Ngôn từ trong sáng tinh tế, có khả năng gợi hình biểu cảm cao

Bài trước: Tổng quan về tác phẩm: Tràng Giang - Huy Cận Bài tiếp: Tổng quan về tác phẩm: Chiều tối - Hồ Chí Minh