Tổng quan: Bài ca ngất ngưởng - Nguyễn Công Trứ
I. Đôi nét về tác giả
- Nguyễn Công Trứ (1778- 1858), tự là Tồn Chất, hiệu là Ngộ Trai, biệt hiệu Hi Văn
- Ông là người có tài năng và nhiệt huyết trên nhiều lĩnh vực từ văn hóa, kinh tế và cả chính trị, quân sự. Thế nhưng con đường làm quan của ông lại gập ghềnh, trắc trở, thăng giáng thất thường
- Ông là người ưa tự do, phóng túng, có cá tính có bản lĩnh, ngông ngạo
- Ông là người yêu nước thương dân và có nhiều đóng góp cho đất nước
- Các tác phẩm chính của Nguyễn Công Trứ:
+ Các sáng tác chủ yếu bằng chữ Nôm với nhiều thể loại thơ, phú, câu đối, hát nói
+ Riêng thơ Đường luật có khoảng 150 bài
- Đặc điểm sáng tác:
+ Nguyễn Công Trứ tập trung vào ba chủ đề chính: chí nam nhi, triết lí sống nhàn, thế thái nhân tình đen bạc.
+ Nguyễn Công Trứ là người đầu tiên có công đưa hát nói trở thành thể loại văn học dân tộc
⇒ Cùng với Cao Bá Quát, Nguyễn Công Trứ là một trong hai thi sĩ nổi tiếng nhất của văn học Việt Nam nửa cuối thế kỉ 19.
II. Đôi nét về tác phẩm Bài ca ngất ngưởng (Nguyễn Công Trứ)
1. Hoàn cảnh sáng tác
- Tác phẩm Bài ca ngất ngưởng được Nguyễn Công Trứ viết sau năm 1848, khi ông cáo quan về ở ẩn.
2. Bố cục của bài ca gồm 3 phần:
- Phần 1 (6 câu đầu): Ngất ngưởng trên con đường công danh, sự nghiệp
- Phần 2 (12 câu tiếp): Ngất ngưởng trong lối sống, suy nghĩ
- Phần 3 (còn lại): Lời khẳng định về sự ngất ngưởng vô địch
3. Giá trị nội dung
- Bài thơ khẳng định "ngất ngưởng" là cách Nguyễn Công Trứ thể hiện bản lĩnh cá nhân trong cuộc sống.
4. Giá trị nghệ thuật
- Cách gieo vần, các câu thơ thuần Hán, thuần Việt được đan cài vào nhau tạo nên nhịp điệu cho từng câu thơ
- Số âm tiết qua cách nói cách hát thể hiện sự phóng khoáng của cá nhân, nghệ thuật điệp từ
III. Dàn ý phân tích Bài ca ngất ngưởng (Nguyễn Công Trứ)
1. Ngất ngưởng trên con đường công danh, sự nghiệp
- Câu thơ đầu là lời tuyên ngôn về lẽ sống, lời khẳng định chắc nịch tràn đầy niềm tự hào kiêu hãnh về tài năng xuất chúng của mình.
- Nhà thơ cũng không ngần ngại đem tài năng của mình vào vòng trói buộc của công danh, sự nghiệp những mong thể hiện hoài bão vì dân vì nước, khẳng định tài năng của mình.
- Hàng loạt các chức vụ được liệt kê trong niềm tự hào kiêu hãnh: khi Thủ khoa, khi Tham tán, khi Tổng đốc Đông,....
- Trong cái vòng trói buộc ấy, tác giả vẫn thể hiện được lí tưởng của mình, giữ vững bản lĩnh, cá tính. Ông tự nhận mình là kẻ ngất ngưởng trong chốn quan trường
⇒ Giọng văn hơi khoa trương nhưng không gây khó chịu cho người đọc bởi tài năng thực sự, phẩm chất của tác giả. Suốt cuộc đời làm quan Nguyễn Công Trứ đã cống hiến hết mình, sống đúng chất là một tay ngất ngưởng chốn quan trường.
2. Ngất ngưởng trong lối sống suy nghĩ
- Ngất ngưởng khi cáo quan
+ Trả lại mũ ấn về quê vui thú cái tôi ngất ngưởng được thoả sức tung hoành
+ Ông rời chốn quan trường, bắt đầu một chặng đường mới mà giọng văn khoan khoái không một chút buồn phiền.
+ Không ngựa ngựa, xe xe, cụ Thượng Trứ thong dong cưỡi bò dong duổi khắp kinh kì
- Ngất ngưởng trong thú chơi, trong quan niệm sống, trong lối sống.
+ Trước sự biến động của xã hội và sự thăng trầm của cuộc đời, Nguyễn Công Trứ đã đưa ra một triết lí tự nhiên, ung dung, tự tại và một lối sống lấy sự hưởng lạc làm lẽ tồn tại.
+ Ông đem giáo lí của đạo Phật, đạo tiên và cách sống theo thói trần tục ra để phủ nhận khi so sánh với thú vui của cuộc sống trần thế: khi ca, khi tửu, khi cắc, khi tùng, không Phật, không tiên, không vướng tục.
⇒ Nguyễn Công Trứ là tấm gương mẫu mực về cái tâm và cái tài.
3. Câu kết
- Đó là lời khẳng định chắc nịch về một đời ngất ngưởng của ông Hi Văn mang đầy vẻ thách thức với đời, với đám quan lại xu nịnh, thối nát trong triều.
- Hình thức diễn đạt mang dáng dấp của câu hỏi làm tăng tính khẳng định cho câu thơ.
4. Nghệ thuật
- Ở "Bài ca ngất ngưởng" bên cạnh yếu tố hát của nhịp điệu giàu chất nhạc là yếu tố nói đậm ngôn ngữ đời sống.
- Biện pháp nghệ thuật điệp từ được sử dụng linh hoạt góp phần diễn tả nội dung
- Thể loại hái nói dưới bàn tay ngất ngưởng của Nguyễn Công Trứ đã được phá cách hơn
Bài trước: Tác phẩm: Vịnh khoa thi Hương - Trần Tế Xương Bài tiếp: Tổng quan tác phẩm: Bài ca ngắn đi trên bãi cát - Cao Bá Quát