Tổng quan tác phẩm: Ai đã đặt tên cho dòng sông
I. Giới thiệu đôi nét về tác giả Hoàng Phủ Ngọc Tường
- Hoàng Phủ Ngọc Tường sinh năm 1937 tại thành phố Huế, quê gốc của ông ở làng Bích Khê, xã Triệu Long, huyện Triệu Phong, tỉnh Quảng Trị.
- Ông học tại Huế hết bậc Trung học.
- Năm 1960, ông tốt nghiệp trường Đại học Sư phạm Sài Gòn.
- Năm 1964, ông tốt nghiệp trường Đại học Huế.
- Năm 1966, Hoàng Phủ Ngọc Tường thoát li lên chiến khu, tham gia cuộc kháng chiến chống Mĩ bằng hoạt động văn nghệ.
- Ông từng là Tổng thư kí Hội văn học nghệ thuật Trị Thừa – Thiên, Chủ tịch Hội Văn học Bình Trị Thiên, Tổng biên tập tạp chí Cửa Việt
- Năm 2007, Hoàng Phủ Ngọc Tường được tặng Giải thưởng Nhà nước về văn học nghệ thuật.
- Những tác phẩm tiêu biểu: Ngôi sao trên đỉnh Phu Văn Lâu, Rất nhiều ánh lửa, Ai đã đặt tên cho dòng sông, Hoa trái quanh tôi, Ngọn núi ảo ảnh…
- Phong cách sáng tác:
+ Sự kết hợp nhuần nhuyễn giữa chất trí tuệ và chất trữ tình, giữa nghị luận sắc bén với suy tư đa chiều được tổng hợp từ vốn kiến thức phong phú về triết học, văn hóa, lịch sử, địa lí…
+ Lối hành văn hướng nội, súc tích, mê đắm và tài hoa.
II. Đôi nét về tác phẩm Ai đã đặt tên cho dòng sông
1. Hoàn cảnh ra đời của tác phẩm
-Tác phẩm "Ai đã đặt tên cho dòng sông? " - là bài bút kí xuất sắc, được tác giả viết tại Huế, ngày 4-1-1946, in trong tập sách cùng tên.
- Bài bút kí có 3 phần, văn bản thuộc phần thứ nhất
2. Bố cục của tác phẩm gồm 2 phần:
- Phần 1 (từ đầu đến “quê hương xứ sở”): Thủy trình của sông Hương
- Phần 2 (còn lại): Vẻ đẹp lịch sử, văn hóa và thi ca của sông Hương
3. Giá trị nội dung
- Hoàng Phủ Ngọc Tường xứng đáng là “một thi sĩ của thiên nhiên” (Lê Thị Hướng). Với những trang viết mê đắm, tài hoa, súc tích, nhà văn đã thực sự làm giàu thêm cho linh hồn bức tranh thiên nhiên xứ sở.
- Sông Hương thực sự trở thành “gấm vóc” của giang sơn tổ quốc. Bài kí góp phần bồi dưỡng tình yêu, niềm tự hào đối với dòng sông nói riêng và với quê hương, đất nước nói chung.
4. Giá trị nghệ thuật
- Thể loại bút kí
- Văn phong hướng nội, súc tích, tinh tế và tài hoa
- Sức liên tưởng phong phú, vốn hiểu biết phong phú trên nhiều lĩnh vực
- Ngôn ngữ phong phú, giàu hình ảnh, giàu chất thơ, sử dụng các biện pháp tu từ (so sánh, nhân hóa…)
- Có sự kết hợp hài hòa giữa cảm xúc và trí tuệ, chủ quan và khách quan
III. Dàn ý phân tích Ai đã đặt tên cho dòng sông
I. Mở bài
- Giới thiệu đôi nét về nhà văn Hoàng Phủ Ngọc Tường (giới thiệu về năm sinh, quê quan, những tác phẩm chính, phong cách nghệ thuật…)
- Giới thiệu tổng quan về tác phẩm "Ai đã đặt tên cho dòng sông? " (hoàn cảnh ra đời, vị trí đoạn trích, khái quát nội dung và nghệ thuật của tác phẩm,... )
II. Thân bài
1. Vẻ đẹp thiên nhiên của sông Hương
a) Vẻ đẹp của sông Hương ở thượng nguồn
- Sông Hương như “một bản trường ca của rừng già”: “rầm rộ … màu đỏ của hoa đỗ quyên rừng”, “rừng già đã hun đúc … tự do và trong sáng”
→ Cách sử dụng từ ngữ tạo hình rất tinh tế, gợi tả vẻ đẹp của sông Hương ở vùng thượng nguồn vừa hùng vĩ, man dại vừa trữ tình, say đắm lòng người
- Nhà văn đã khéo léo so sánh sông Hương với “cô gái Di-gan phóng khoáng và man dại”, nhân hóa dòng sông Hương thành một thực thể sống động, có tâm hồn và cảm xúc.
- Hình ảnh so sánh độc đáo “Sông Hương như người mẹ phù sa của một vùng văn hóa xứ sở”
b) Sông Hương ở ngoại vi thành phố
- Sông Hương trước khi chảy vào thành phố thì “nằm giữa cánh đồng Châu Hóa đầy hoa dại”
- Vẻ đẹp mơ màng của sông Hương được miêu tả rất rõ nét, có những đường cong mềm mại, uốn khúc quanh co qua cố đô Huế
- Nhà văn đã dành một tình yêu to lớn cho dòng sông. Tình yêu ấy khiến ông mơ màng nhận ra bóng dáng của dòng sông giống như tấm lụa trên cơ thể người thiếu nữ
c) Vẻ đẹp của sông Hương ở trung tâm thành phố
- Nét đẹp của dòng sông khi chảy vào thành phố có nét khác biệt so với khi chảy ở ngoại ô
- Dòng sông trở nên vui tươi nhưng cũng vô cùng êm dịu, như một điệu trầm tình cảm của xứ Huế
- Dòng sông như người con gái dịu dàng, tinh tế đang ngồi gảy đàn trong đêm khuya.
2. Vẻ đẹp lịch sử và thơ ca của sông Hương
a) Dòng sông Hương lịch sử
- Tên của dòng sông được ghi trong cuốn “Dư địa chí” của Nguyễn Trãi
- Sông Hương là một nhân chứng lịch sử của xứ Huế, của đất nước:
+ Là điểm tựa, bảo vệ biên cương thời Đại Việt
+ Ở thế kỉ XVIII, sông Hương vẻ vang soi bóng kinh thành Phú Xuân với tên tuổi người anh hùng Nguyễn Huệ.
+ Sông đọng lại đến bầm da, tím máu, “nó sống hết lịch sử bi tráng của thể kỉ XIX”
+ Sông đi vào thời đại của cuộc cách mạng tháng Tám bằng những chiến công rung chuyển
+ Sông chứng kiến cuộc tổng tiến công và nổi dậy mùa xuân năm 1968.
b) Vẻ đẹp của sông Hương dưới góc độ văn hóa
- Nhà văn đã cho rằng sông Hương là một dòng thi ca, đó là một dòng sông không bao giờ lặp lại mình.
- Nhà văn gắn sông Hương với âm nhạc cổ điển Huế
3. Hình tượng cái tôi của nhà văn
- Nhà văn đã quan sát dòng sông trên nhiều góc độ khác nhau, miêu tả dòng sông trên nhiều phương diện, khía cạnh.
- Ông là một nhà văn có những liên tưởng, so sánh, độc đáo, lối viết tài hoa, uyên bác.
- Ông mang một cái tôi nghệ sĩ với tình yêu tha thiết, say đắm và thân thương với thiên nhiên Huế và đất nước.
III. Kết bài
- Khái quát lại giá trị nội dung và nghệ thuật
+ Giá trị nội dung: với những trang viết mê đắm, tài hoa, bài kí cho chúng ta cảm nhận sâu sắc về vẻ đẹp của dòng sông Hương trữ tình, thơ mộng, cái nôi của nền văn hóa Huế.
+ Giá trị nghệ thuật: văn phong hướng nội, súc tích, hình ảnh giàu sức liên tưởng, ngôn ngữ phong phú, giàu chất thơ, …
Bài trước: Tổng quan về tác phẩm: Người lái đò sông Đà Bài tiếp: Tổng quan về tác phẩm: Vợ chồng A Phủ - Tô Hoài